آیا مکمل های کاهش وزن واقعاً تأثیر گذارند؟

به گفته دانیال اسداللهی سهی (فیزیولوژیست ورزشی و پژوهشگر) بیش از یک‌سوم آمریکایی‌هایی که دنبال کاهش وزن هستند، مواقعی حین روند کاهش وزن، از مکمل‌های کاهش وزن بدون نسخه استفاده می‌کنند. در بررسی تازه و “سیستماتیکی” بیش از 300 کارآزمایی بالینی هیچ‌گونه مشاهده و یا مشاهدات بسیار ناچیزی از تأثیر و کارایی این مکمل‌ها به‌دست‌آمده است. به‌عبارت‌دیگر این مکمل‌ها هیچ‌گونه تأثیری بر روند کاهش وزن ندارند و پژوهشگران از مقامات نظارتی می‌خواهند که اقدامات لازم را در این زمینه انجام دهند.

ازنظر سازمان غذا و دارو آمریکا (FDA) مکمل‌های رژیمی جزو مخدر‌ها نیستند؛ بنابراین تا زمانی که این مکمل‌ها به‌طورکلی غیر مضر محسوب شوند، می‌توانند بدون هیچ‌گونه شواهد روشنی از اثربخشی، به فروش برسند.

در بررسی تازه و سیستماتیک، 315 کارآزمایی تصادفی و کنترل‌شده تجزیه‌وتحلیل شده و شواهد ارائه‌شده ازنظر کیفی برای اثربخشی 14 نمونه از مکمل‌های کاهش وزن یا درمان جایگزین برای کاهش وزن، مورد بررسی قرار گرفته است. در این بررسی، کارآزمایی‌هایی برای آزمایش طب سوزنی، کیتوزان، کاکائو، کرومیوم، چای سبز، صمغ گوار (گوارگام) و لینولئیک اسید در نظر گرفته‌شده است. تنها 52 مطالعه در راستای کم‌خطر بودن این مکمل‌ها انجام‌شده است که دراین‌بین صرفاً 16 مطالعه تفاوت‌های بالینی چشمگیری در کاهش وزن میان گروه‌های فعال و دارونما (placebo) نشان می‌دادند. هیچ‌گونه مکمل خاصی به‌اندازه کافی اثربخش نبوده است، بااین‌حال نویسنده ارشد سریویدیا کیدامبی می‌گوید؛ نکته اصلی ضعف بالای این مطالعات است.

کیدامبی به‌تازگی در مصاحبه‌ای با اینورس بیان کرده؛ «تمامی بررسی‌های سیستماتیک حول مطالعات بسیار ضعیفی انجام‌شده است. بااین‌حال حتی در میان همین مطالعات، مکمل‌های پرطرف‌داری موجود است که هیچ‌گونه شواهدی از اثربخشی نداشته‌اند».

به‌عنوان‌مثال یکی از مکمل‌های که این روزها بسیار به فروش می‌رسد اسید لینولئیک مزدوج (CLA) هست که مشخص شده است که باعث کاهش رسوب چربی در موش‌های چاق و باعث کاهش برداشت لیپید توسط سلول‌های چربی می‌شود. در کتاب رویکرد تجویز و زمان‌بندی تغذیه و مکمل‌ها نوشته دانیال اسداللهی سهی و چاپ انتشارات حتمی بیان شده است که در یک کارآزمایی بالینی 12 هفته‌ای از 60 بیمار با استفاده از 3.4 تا 6.8 گرم CLA در روز هیچ تغییری در شاخص توده بدنی گزارش نکرد و در حال حاضر، هیچ داده انسانی از اثر بخشی CLA در محصولات کاهش وزن حمایت نمی‌کند. البته ناگفته نماند که تعدادی مطالعه حیوانی گزارش کرده‌اند که CLA باعث کاهش چربی بدن می‌شود. هرچند داده‌ها در این زمینه محدودند و نیاز به مطالعات بیشتری دارند.

باید اشاره کنم مسئله مهمی که از سوی پژوهشگران مطرح است، مسئله تازه‌ای نیست. هدف مطالعات پیشین مکمل‌های کاهش وزن کنترل نشده بوده و ادعاهای اثربخشی که بر پایه مشاهدات بالینی مناسب باشد، به‌ندرت یافت می‌شود.

این موضوع تا حد زیادی به خاطر کاستی‌های مقررات در آمریکا است که به مکمل‌های درمانی اجازه می‌دهند تا زمانی که هرگونه ادعایی درباره درمان بیماری نداشته باشند، مجاز به هر ادعای نادرست دیگری هستند؛ بنابراین نمی‌توان گفت که مکمل‌های گیاهی سرطان را درمان می‌کند اما می‌توان گفت که مکمل گیاهی در میزان کاهش وزن مؤثر است؛ و اگر شما نوعی از کارآزمایی بالینی انجام داده باشید، می‌توانید از آن در راستای تصدیق ادعای خود استفاده کنید حتی اگر این شواهد به‌طورکلی بی‌کیفیت یا بی‌ارزش باشند.

کیدامبی و همکارانش در کنار این پژوهش جدید، مقاله چشم‌انداز (Perspective article) برای تبیین نظرشان منتشر کرده‌اند. آنها در این مقاله از پزشکان می‌خواهند که با در نظرگیری شواهد ضعف این مکمل‌ها، روش‌های به اثبات رسیده و مؤثری برای کاهش وزن به بیماران خود معرفی کنند. علاوه بر این پژوهشگران سازمان‌هایی همچون سازمان غذا و دارو را ملزم می‌دانند تا نظارت بهتر و بیشتری بر مقررات صنعت میلیارد دلاری مکمل‌ها داشته باشند.

پژوهشگران در این باره نوشته‌اند؛ «ما از مقامات نظارتی می‌خواهیم که با جدیت بر صنعت مکمل‌های غذایی نظارت داشته باشند، به‌ویژه بر نقش آنها در ترویج ادعاهای گمراه‌کننده و بازار فروش محصولاتی که پتانسیل آسیب‌رسانی به بیماران را دارند.»

دانیال اسداللهی سهی (فیزیولوژیست ورزشی و پژوهشگر)

منبع: کتاب رویکرد تجویز و زمان‌بندی تغذیه و مکمل‌ها – انتشارات حتمی