مراحل گرفتن مهریه از طریق دادگاه

مطالبه مهریه از طریق دادگاه، مسیری قانونی برای زنانی است که قصد دارند حق شرعی و قانونی خود را دریافت کنند. زن هر زمان اراده کند، می تواند مهریه خود را مطالبه نماید و زوج موظف به پرداخت آن است و از لحاظ قانونی، امکان خودداری از پرداخت کامل مهریه وجود ندارد. این مسیر شامل گام های حقوقی مشخصی است که آگاهی از آن ها می تواند به تسهیل فرآیند کمک کند.

دعاوی مرتبط با مهریه معمولاً زمانی مطرح می شوند که زوجین بر سر نحوه پرداخت یا میزان آن به توافق نرسیده اند و زوجه تصمیم به پیگیری قانونی حقوق خود می گیرد. انتخاب دادگاه خانواده به عنوان مرجع رسیدگی، یکی از مهم ترین راه های مطالبه مهریه به شمار می آید. این مقاله به تفصیل، نحوه و مراحل گرفتن مهریه از طریق دادگاه را از ابتدا تا انتهای فرآیند، از آشنایی با انواع مهریه تا اجرای حکم، بررسی می کند.

شناخت مبانی مهریه: انواع و ویژگی ها

پیش از ورود به مراحل قضایی، درک صحیح از انواع مهریه و شرایط قانونی آن ها برای هر دو طرف، به ویژه زوجه، از اهمیت بالایی برخوردار است. مهریه تنها یک عدد یا مقدار مشخص در سند ازدواج نیست، بلکه دارای ویژگی ها و شرایط حقوقی خاصی است که نحوه مطالبه آن را تحت تاثیر قرار می دهد. شناخت این مبانی، زن را برای یک مطالبه آگاهانه و موثر آماده می کند.

مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

دو نوع اصلی مهریه که در نظام حقوقی ایران به رسمیت شناخته شده اند، مهریه عندالمطالبه و مهریه عندالاستطاعه هستند. این دو نوع، تفاوت های اساسی در نحوه و شرایط مطالبه دارند که باید به دقت مورد توجه قرار گیرند.

مهریه عندالمطالبه: این نوع مهریه، رایج ترین شکل مهریه در سندهای ازدواج است. همان طور که از نام آن پیداست، زن می تواند هر زمان که بخواهد، آن را از شوهر خود مطالبه کند و زوج مکلف به پرداخت فوری آن است. در این حالت، نیاز به اثبات توانایی مالی (استطاعت) زوج برای پرداخت مهریه وجود ندارد و صرف مطالبه زوجه، برای الزام زوج به پرداخت کافی است. اگر زوج از پرداخت خودداری کند، زن می تواند از طریق قانونی اقدام به توقیف اموال وی کند. در صورتی که زوج توانایی پرداخت یکجا را نداشته باشد، دادگاه می تواند با بررسی وضعیت مالی او، حکم به تقسیط مهریه صادر کند.

مهریه عندالاستطاعه: در این نوع مهریه، پرداخت آن منوط به داشتن توانایی مالی از سوی زوج است. به این معنی که زن تنها در صورتی می تواند مهریه خود را مطالبه کند که ثابت شود شوهرش توانایی مالی پرداخت آن را دارد. اثبات استطاعت زوج بر عهده زوجه است و این موضوع، فرآیند مطالبه را پیچیده تر می کند. در صورت عدم اثبات استطاعت، دادگاه حکم به پرداخت مهریه صادر نخواهد کرد. این نوع مهریه کمتر رایج است و معمولاً در شرایط خاصی توافق می شود.

مهریه به نرخ روز

یکی از نکات کلیدی در مطالبه مهریه، به ویژه مهریه هایی که سال ها قبل تعیین شده اند، محاسبه آن به نرخ روز است. تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی بیان می دارد که اگر مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تادیه نسبت به سال اجرای عقد، توسط بانک مرکزی محاسبه و پرداخت خواهد شد. این قانون به منظور حفظ ارزش واقعی مهریه در طول زمان وضع شده است. دادگاه، با استعلام از بانک مرکزی، شاخص قیمت را تعیین و مبلغ مهریه را بر اساس آن محاسبه و حکم صادر می کند. این موضوع به زن کمک می کند تا با وجود تورم و کاهش ارزش پول ملی، حق واقعی خود را دریافت کند و ارزش مهریه او حفظ شود.

شرایط صحت مهریه و موانع مطالبه

برای اینکه مهریه قابلیت مطالبه قانونی داشته باشد، باید از شرایط صحت مشخصی برخوردار باشد. این شرایط شامل معلوم و معین بودن مهریه، مالیت داشتن آن (قابل داد و ستد بودن)، و مشروعیت آن است. به عنوان مثال، اگر مهریه چیزی باشد که مالیت ندارد یا نامشروع است، از اعتبار قانونی برخوردار نخواهد بود.

همچنین، ممکن است موانع شرعی و قانونی نیز در مسیر مطالبه مهریه ایجاد شود. برای مثال، اگر در ضمن عقد نکاح، شرطی خلاف شرع یا قانون در خصوص مهریه گذاشته شده باشد، آن شرط ممکن است باطل تلقی شده و بر مهریه تاثیری نگذارد. اما گاهی ممکن است شرایطی در عقدنامه وجود داشته باشد که به نفع زوجه نبوده یا او را از بخشی از مهریه محروم سازد. آگاهی از این جزئیات، نقش مهمی در موفقیت آمیز بودن فرآیند مطالبه مهریه دارد.

گام های پیش از مراجعه به دادگاه: آمادگی حقوقی

پیش از هر اقدام قضایی برای گرفتن مهریه از طریق دادگاه، لازم است تا برخی آمادگی های حقوقی لازم صورت پذیرد. این گام ها به زوجه کمک می کند تا با اطلاعات و مدارک کامل، وارد فرآیند دادرسی شود و از اتلاف وقت و انرژی جلوگیری کند. آماده سازی صحیح در این مرحله، می تواند مسیر پرونده را هموارتر سازد.

جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم

مهمترین مرحله پیش از هر اقدام قضایی، جمع آوری تمامی مدارک لازم است. بدون این مدارک، امکان ثبت دادخواست وجود نخواهد داشت و فرآیند مطالبه مهریه به تاخیر خواهد افتاد. مدارک مورد نیاز شامل موارد زیر است:

• اصل شناسنامه و کارت ملی: این مدارک برای احراز هویت خواهان (زوجه) ضروری هستند.
• اصل عقدنامه یا رونوشت آن: سند ازدواج، اصلی ترین مدرک برای اثبات وجود عقد نکاح و تعیین مهریه است. در صورتی که اصل عقدنامه در دسترس نباشد، می توان با مراجعه به دفترخانه ازدواج، رونوشت برابر اصل آن را تهیه کرد.
• وکالت نامه وکیل: اگر زوجه از طریق وکیل اقدام می کند، ارائه وکالت نامه معتبر وکیل دادگستری الزامی است.

علاوه بر مدارک فیزیکی، ثبت نام در سامانه ثنا (سامانه ابلاغ الکترونیک قضایی) از اهمیت حیاتی برخوردار است. تمامی ابلاغیه های دادگاه به صورت الکترونیکی از طریق این سامانه ارسال می شود و عدم ثبت نام در آن می تواند منجر به از دست دادن زمان و عدم اطلاع از روند پرونده شود. این سامانه فرآیند دادرسی را شفاف تر و سریع تر می کند.

شناسایی و احراز اموال زوج

یکی از دغدغه های اصلی زنانی که قصد مطالبه مهریه دارند، اطمینان از توانایی زوج برای پرداخت آن و شناسایی اموال وی است. تحقیقات اولیه برای احراز اموال زوج، می تواند در مرحله توقیف اموال بسیار تعیین کننده باشد. این دارایی ها می توانند شامل موارد زیر باشند:

• دارایی های منقول: شامل خودرو، موتورسیکلت، وسایل نقلیه سنگین، سهام شرکت ها و…
• دارایی های غیرمنقول: شامل زمین، آپارتمان، مغازه، باغ، ویلا و هرگونه ملک ثبت شده به نام زوج.
• حساب های بانکی: موجودی حساب های سپرده و جاری در بانک ها.
• حقوق و مستمری: بخشی از حقوق ثابت یا مستمری بازنشستگی زوج (با رعایت قوانین مربوط به توقیف حقوق).

روش های قانونی استعلام اموال از طریق دادگاه نیز وجود دارد. پس از ثبت دادخواست مطالبه مهریه، زوجه می تواند از دادگاه درخواست کند تا استعلام های لازم را از مراجع مربوطه مانند اداره ثبت اسناد و املاک (برای املاک)، اداره راهنمایی و رانندگی (برای خودرو)، بورس اوراق بهادار (برای سهام) و بانک ها (برای حساب ها) به عمل آورد. این استعلام ها به شناسایی دقیق دارایی های زوج کمک می کند و امکان توقیف آن ها را فراهم می سازد. توقیف حقوق یا بازنشستگی زوج تا یک چهارم حقوق و تا یک سوم مستمری در صورت نداشتن اولاد و یک چهارم در صورت داشتن اولاد، امکان پذیر است. همچنین، توقیف سهام و خودرو از جمله اقدامات رایج است. حتی گواهینامه رانندگی نیز ممکن است به عنوان اهرم فشار در مراحل اجرایی توقیف شود، هرچند مستقیماً مال محسوب نمی شود.

شروع فرآیند قضایی: از دادخواست تا صدور حکم

با آماده سازی مدارک و اطلاعات لازم، مرحله رسمی شروع می شود؛ یعنی تقدیم دادخواست به مراجع قضایی. این بخش، قلب فرآیند پیگیری مهریه از طریق دادگاه است و شامل گام های متعددی است که هر یک نیازمند دقت و رعایت اصول قانونی هستند.

مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

اولین گام عملی برای شروع فرآیند، مراجعه به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی است. در این دفاتر، دادخواست مطالبه مهریه به صورت رسمی ثبت می شود. این فرآیند شامل تکمیل فرم های مربوطه، ارائه مدارک جمع آوری شده و پرداخت هزینه های اولیه است.

هنگام ثبت دادخواست، زوجه باید خواسته اصلی خود را که همان مطالبه مهریه است، به دقت مشخص کند. همچنین، می تواند درخواست های فرعی مانند تقاضای تامین خواسته و توقیف اموال را نیز مطرح نماید. این دفاتر، دادخواست را به صورت الکترونیکی به مرجع صالح (دادگاه خانواده یا شورای حل اختلاف) ارسال می کنند.

تنظیم دادخواست مطالبه مهریه

تنظیم یک دادخواست صحیح و کامل، نقش بسزایی در پیشبرد پرونده دارد. دادخواست باید شامل بخش های مختلفی باشد:

• مشخصات خواهان و خوانده: شامل نام، نام خانوادگی، نام پدر، شماره شناسنامه، کد ملی و آدرس طرفین.
• خواسته: به طور دقیق مشخص شود که مطالبه چیست (مثلاً تعداد سکه یا مبلغ مهریه به نرخ روز).
• دلایل و مستندات: ذکر مدارکی که ادعای زوجه را اثبات می کند (عقدنامه، کپی شناسنامه و کارت ملی).
• شرح دادخواست: توضیحات مختصری در خصوص علت مطالبه مهریه و درخواست های حقوقی.

در ادامه، دو نمونه دادخواست کاربردی ارائه می شود که می تواند راهنمای مناسبی برای زوجه باشد. این نمونه ها ساختار کلی یک دادخواست را نشان می دهند و باید با اطلاعات واقعی پرونده تکمیل شوند.

نمونه دادخواست مطالبه مهریه (با تامین خواسته)

خواسته: تقاضای محکومیت خوانده به پرداخت تعداد [تعداد سکه، مثال: 500] سکه تمام بهار آزادی مقوم به مبلغ [مبلغ ریالی، مثال: 100000000] ریال و بدواً صدور قرار تامین خواسته با انضمام کلیه خسارات قانونی اعم از هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل.
شرح دادخواست: ریاست محترم دادگاه عمومی شهرستان [نام شهرستان، مثال: تهران]
با سلام، احتراما به استحضار می رساند: اینجانب [نام خواهان] فرزند [نام پدر خواهان] به دلالت سند ازدواج به شماره [شماره سند ازدواج، مثال: 423] دفتر رسمی ازدواج به شماره [شماره دفترخانه، مثال: 123] در تاریخ [تاریخ عقد، مثال: 1400/1/5] به نکاح رسمی خوانده [نام خوانده] فرزند [نام پدر خوانده] درآمدم. وفق عقدنامه مزبور تعداد [تعداد سکه، مثال: 500] سکه تمام بهار آزادی به عنوان مهریه بر ذمه خوانده تعیین و توافق گردید.
حال نظر به اینکه تا روز جاری، خوانده هیچ اقدامی برای پرداخت مهریه اینجانب ننموده است و با عنایت به احتمال نقل و انتقال اموال از سوی خوانده، درخواست صدور قرار تامین به موجب ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی جهت توقیف اموال قبل از ابلاغ از اموال خوانده به میزان بهای مهریه، ایضاً اخذ تصمیم و صدور حکم به پرداخت مهریه اینجانب به انضمام کلیه خسارات قانونی اعم از هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل مستدعیست.

نمونه دادخواست مطالبه مهریه به نرخ روز

خواسته: تقاضای محکومیت خوانده به پرداخت مبلغ [مبلغ ریالی بر اساس نرخ روز] (معادل تعداد [تعداد سکه اولیه] سکه تمام بهار آزادی مقوم به مبلغ [مبلغ ریالی اولیه]) به عنوان مهریه به نرخ روز با احتساب کلیه خسارات قانونی اعم از هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل.
شرح دادخواست: ریاست محترم دادگاه عمومی شهرستان [نام شهرستان، مثال: کرج]
با سلام، احتراما اینجانب [نام خواهان] در تاریخ [تاریخ عقد، مثال: 1385/3/10] به موجب عقدنامه شماره [شماره عقدنامه، مثال: 156] به عقد دائم خوانده [نام خوانده] درآمدم. با عنایت به اینکه مهریه اینجانب [مبلغ یا تعداد سکه مهریه اولیه، مثال: 50 عدد سکه تمام بهار آزادی] تعیین گردیده است، نظر به حدوث نزدیکی فی مابین و تغییر شاخص قیمت سالانه نسبت به زمان اجرای عقد، مستند به تبصره الحاقی به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و بند ب از ماده ۱۰۸ و ماده ۱۹۸ و ۵۱۹ قانون آیین دادرسی مدنی، صدور حکم بر محکومیت خوانده به پرداخت مهریه به نرخ روز با لحاظ تغییر شاخص قیمت سالانه، خسارات دادرسی و در ضمن با عنایت به احتمال نقل و انتقال اموال از سوی خوانده مستند به بند ب از ماده ۱۰۸ قانون آیین دادرسی مدنی، صدور قرار تامین خواسته مورد استدعا است.

تقاضای تامین خواسته و توقیف اموال

یکی از مهمترین اقدامات برای تضمین مطالبه مهریه از طریق دادگاه، تقاضای تامین خواسته است. تامین خواسته به معنای توقیف موقت اموال خوانده (زوج) به میزان مهریه مورد مطالبه، پیش از صدور حکم قطعی است. این اقدام از انتقال یا مخفی کردن اموال توسط زوج جلوگیری می کند و به زوجه این اطمینان را می دهد که پس از صدور حکم، اموالی برای اجرا وجود خواهد داشت.

امکان توقیف اموال حتی پیش از ابلاغ دادخواست اصلی به زوج وجود دارد. این ویژگی به زوجه این فرصت را می دهد که بدون اطلاع زوج، اقدام به توقیف دارایی های وی کند. پس از صدور قرار تامین خواسته، زوجه مکلف است ظرف مدت 10 روز، دادخواست اصلی مطالبه مهریه را به دادگاه ارائه دهد. در صورت عدم رعایت این مهلت، با درخواست زوج، اموال توقیف شده آزاد خواهند شد. نحوه توقیف اموال معمولاً از طریق شناسایی دارایی ها (که در بخش قبلی به آن اشاره شد) و ارائه لیست آنها به دادگاه صورت می گیرد. چگونگی رفع توقیف نیز معمولاً پس از پرداخت مهریه یا ارائه تضمین کافی از سوی زوج یا در صورت عدم رعایت مهلت 10 روزه زوجه انجام می شود.

تامین خواسته، سپر اطمینانی است که مسیر مطالبه مهریه را برای زوجه هموار می کند و مانع از تبانی زوج برای انتقال اموال می شود. این اقدام هوشمندانه، ضامن اجرای حکم آتی دادگاه خواهد بود.

مرجع صالح رسیدگی (شورای حل اختلاف یا دادگاه خانواده)

تعیین مرجع صالح برای رسیدگی به دعوای مطالبه مهریه، بستگی به میزان مبلغ مهریه دارد. این موضوع، یکی از ابهاماتی است که برای بسیاری از افراد پیش می آید:

• اگر میزان مهریه مطالبه شده تا سقف 20 میلیون تومان باشد، مرجع صالح برای رسیدگی، شورای حل اختلاف است.
• اگر میزان مهریه مطالبه شده بیش از 20 میلیون تومان باشد، دادگاه خانواده صالح به رسیدگی خواهد بود.

پس از ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، پرونده به صورت سیستمی به مرجع صالح ارجاع داده شده و شعبه رسیدگی کننده تعیین می شود. این تفکیک صلاحیت، به منظور سرعت بخشیدن به روند پرونده های با ارزش مالی کمتر صورت گرفته است.

مراحل دادرسی در دادگاه خانواده

پس از ارجاع پرونده به دادگاه خانواده، مراحل دادرسی آغاز می شود. این مراحل شامل تعیین وقت رسیدگی، جلسات دادگاه و صدور رای است. زمان بندی تقریبی این فرآیند می تواند بسته به حجم کاری دادگاه و پیچیدگی پرونده متفاوت باشد، اما معمولاً از چند ماه تا یک سال یا بیشتر به طول می انجامد. مدت زمان کل فرآیند گرفتن مهریه نمی تواند به طور دقیق پیش بینی شود و به عوامل متعددی از جمله شناسایی اموال، حضور طرفین در جلسات و امکان اعتراض به آراء بستگی دارد.

در جلسات دادگاه، طرفین (یا وکلایشان) فرصت دفاع از خود را خواهند داشت. زوج ممکن است با ارائه دادخواست اعسار از پرداخت مهریه، تقاضای تقسیط مهریه را مطرح کند. دادگاه پس از بررسی تمامی مستندات و اظهارات طرفین، رای بدوی را صادر می کند. رای بدوی قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان است و پس از طی این مرحله و در صورت عدم اعتراض یا تایید رای، حکم قطعی می شود.

صدور حکم قطعی و اجراییه

پس از طی مراحل دادرسی و در صورت عدم اعتراض به رای بدوی در مهلت قانونی یا تایید آن در دادگاه تجدیدنظر، حکم به قطعیت می رسد. این مرحله، آغاز فرآیند اجرای حکم است. زوجه یا وکیل او می تواند از دادگاه درخواست صدور اجراییه کند. اجراییه، سندی است که به موجب آن، از واحد اجرای احکام دادگستری خواسته می شود تا مفاد حکم قطعی را به اجرا درآورد.

واحد اجرای احکام، مسئول پیگیری و اجرای حکم مهریه است. این واحد، با استفاده از اطلاعات اموال شناسایی شده یا از طریق استعلام های جدید، اقدام به توقیف و نهایتاً فروش اموال زوج برای پرداخت مهریه می کند. مراحل اجراییه مهریه شامل ابلاغ اجراییه به زوج، شناسایی اموال، توقیف، ارزیابی، و در نهایت فروش اموال و پرداخت مهریه به زوجه است.

هزینه های حقوقی و تسهیلات

مطالبه مهریه از طریق دادگاه، همانند هر دعوای حقوقی دیگری، مستلزم پرداخت هزینه هایی است که آگاهی از آن ها برای زوجه اهمیت دارد. در عین حال، قانون برای تسهیل دسترسی به عدالت، امکاناتی را نیز فراهم کرده است.

هزینه دادرسی مطالبه مهریه

دعوای مطالبه مهریه، یک دعوای مالی محسوب می شود و هزینه دادرسی مهریه بر اساس ارزش مهریه محاسبه و پرداخت می گردد. فرمول محاسبه این هزینه، ۳.۵ درصد از مجموع ارزش مهریه مورد مطالبه است. به عنوان مثال، اگر ارزش مهریه ۱۰۰ میلیون تومان باشد، هزینه دادرسی ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان خواهد بود. این مبلغ در ابتدای ثبت دادخواست در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی پرداخت می شود.

علاوه بر هزینه دادرسی، ممکن است هزینه های دیگری نیز در طول فرآیند پرونده ایجاد شود، مانند حق الوکاله وکیل (در صورت استفاده از وکیل)، هزینه کارشناسی (در مواردی که نیاز به ارزیابی کارشناس باشد، مثلاً برای محاسبه مهریه به نرخ روز یا ارزیابی اموال)، و هزینه های مربوط به ابلاغ اوراق قضایی. این هزینه ها باید در برنامه ریزی مالی زوجه لحاظ شود.

تقاضای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی

در صورتی که زوجه توانایی مالی برای پرداخت هزینه دادرسی را نداشته باشد، می تواند همزمان با دادخواست مطالبه مهریه، تقاضای اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را به دادگاه تقدیم کند. اعسار به معنای ناتوانی مالی فرد در پرداخت هزینه های دادرسی است. دادگاه با بررسی شرایط و مستندات ارائه شده توسط زوجه (مانند شهادت شهود یا لیست اموال و دارایی های او)، در خصوص این درخواست تصمیم گیری می کند. در صورت پذیرش اعسار، زوجه از پرداخت هزینه های دادرسی معاف شده یا پرداخت آن برای وی تقسیط می شود.

بخشنامه شماره ۱۴۱۷/۱۰ مورخ ۱۴۰۳/۰۲/۰۱ قوه قضائیه، تحولات مهمی را در رسیدگی به اعسار در دعاوی مالی خانواده ایجاد کرده است. بر اساس این بخشنامه، دادگاه می تواند بر اساس ماده 5 قانون حمایت خانواده، خواهان را موقتاً از تودیع هزینه دادرسی، کارشناسی و داوری معاف نماید. این تصمیم می تواند در قالب یک تصمیم اداری و بدون نیاز به رسیدگی و صدور رای جداگانه در وقت فوق العاده اتخاذ شود. این تغییر، فرآیند رسیدگی به اعسار را سریع تر و دسترسی به عدالت را برای افراد کم بضاعت آسان تر کرده است. در صورت عدم شناسایی هیچ مالی از زوج، اگر زوج هیچ مالی برای توقیف نداشته باشد و اعسار وی نیز ثابت شود، زوجه می تواند درخواست جلب زوج را تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی (بر اساس قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی) مطرح کند.

مستثنیات دین: اموالی که قابل توقیف نیستند

در فرآیند توقیف اموال برای مهریه، لازم است به مفهوم مستثنیات دین توجه شود. مستثنیات دین، به اموالی گفته می شود که بر اساس قانون، حتی در صورت محکومیت فرد به پرداخت دین (مانند مهریه)، قابل توقیف و فروش نیستند. این قانون به منظور حفظ حداقل معیشت محکوم علیه و افراد تحت تکفل وی وضع شده است. ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، لیست کاملی از این اموال را برشمرده است.

لیست کامل و تفصیلی مستثنیات دین با ذکر مثال های کاربردی:

• منزل مسکونی که عرفاً در شأن محکومٌ علیه در حالت اعسار او باشد: به این معنا که اگر منزل مسکونی زوج، از نظر عرفی بیش از شأن او باشد یا زوج بیش از یک منزل مسکونی داشته باشد، مازاد بر شأن یا منزل دوم قابل توقیف است. تشخیص عرفاً در شأن بودن بر عهده دادگاه است.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که برای رفع حوائج ضروری محکومٌ علیه و افراد تحت تکفل وی لازم است: منظور از این اثاثیه، لوازم ضروری برای یک زندگی معمول است. بنابراین، لوازم تجملاتی، فرش های گران قیمت یا اسباب غیرضروری، جزو مستثنیات دین محسوب نمی شوند و قابل توقیف هستند.
• آذوقه موجود به قدر احتیاج محکومٌ علیه و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود: این مورد شامل مواد غذایی و مصرفی است که به صورت متعارف برای مدت مشخصی نگهداری می شود.
• کتب و ابزار علمی و تحقیقاتی برای اهل علم و تحقیق متناسب با شأن آنها: به عنوان مثال، کتب و وسایل تخصصی یک وکیل، پزشک یا استاد دانشگاه برای امرار معاش و شغل او ضروری است و قابل توقیف نیست؛ اما سایر کتب یا لوازم غیرتخصصی ممکن است توقیف شود.
• وسایل و ابزار کار کسبه، پیشه وران، کشاورزان و سایر اشخاص که برای امرار معاش ضروری آنها و افراد تحت تکفلشان لازم است: این شامل ابزار و وسایل مورد نیاز برای شغل و کسب درآمد زوج است تا بتواند حداقل زندگی خود و خانواده اش را تامین کند.
• تلفن مورد نیاز مدیون: یک خط تلفن و دستگاه مرتبط که برای ارتباطات ضروری و شغلی فرد لازم است.
• مبلغی که در ضمن عقد اجاره به موجر پرداخت می شود (ودیعه اجاره): مشروط بر اینکه پرداخت اجاره بها بدون آن موجب عسر و حرج گردد و عین مستأجره مورد نیاز مدیون بوده و بالاتر از شأن او نباشد.

تشخیص مصادیق مستثنیات دین در رویه قضایی، همیشه موضوع بحث و بررسی است و دادگاه با در نظر گرفتن شرایط خاص هر پرونده و شأن اجتماعی و اقتصادی محکوم علیه، در این خصوص تصمیم گیری می کند. مستثنیات دین مهریه به این معنا است که حتی اگر مهریه به صورت کامل تعیین شود، بخشی از اموال زوج به حکم قانون از توقیف معاف هستند.

سناریوهای خاص و نکات مهم حقوقی

فرآیند مراحل گرفتن مهریه از طریق دادگاه همیشه یک مسیر ثابت و یکنواخت نیست. شرایط خاصی ممکن است در طول این مسیر پیش بیاید که نیازمند آگاهی از نکات حقوقی ویژه ای است. درک این سناریوها به زوجه کمک می کند تا با آمادگی بیشتری با موقعیت های غیرمنتظره روبرو شود.

جلب شوهر برای مهریه

یکی از سوالات رایج در زمینه مطالبه مهریه، امکان جلب شوهر برای مهریه است. بر اساس ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، امکان جلب و بازداشت زوج تا سقف ۱۱۰ سکه تمام بهار آزادی وجود دارد. این بدان معناست که اگر زوج علیرغم داشتن توانایی مالی از پرداخت مهریه خودداری کند یا حتی اگر مالی برای توقیف نداشته باشد و اعسار او نیز ثابت نشده باشد، زوجه می تواند از دادگاه درخواست جلب وی را تا این سقف مطرح کند. با این حال، اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، جلب زوج تنها برای ۱۱۰ سکه اول امکان پذیر است و برای مابقی، باید از طریق توقیف سایر اموال وی اقدام شود. پس از ۱۱۰ سکه، بازداشت تنها در صورتی ادامه می یابد که زوجه اموال جدیدی از زوج معرفی کند که قابل توقیف باشد.

مطالبه مهریه پس از فوت زوج

مطالبه مهریه، حتی پس از فوت زوج نیز امکان پذیر است. در این شرایط، مهریه از ترکه متوفی (اموالی که پس از فوت از او به جا مانده) مطالبه می شود. زوجه باید دادخواست خود را به طرفیت وراث متوفی که ترکه را پذیرفته اند، مطرح کند. مهریه زن، جزو دیون ممتازه محسوب می شود، به این معنا که پرداخت آن بر سایر دیون متوفی (به جز برخی دیون خاص مانند کفن و دفن) اولویت دارد. این بدان معناست که پیش از تقسیم ارث بین ورثه، ابتدا باید مهریه زوجه از اموال متوفی پرداخت شود. مطالبه مهریه بعد از فوت شوهر باید با دقت به قوانین ارث و ترکه صورت گیرد.

مطالبه مهریه از پدر شوهر یا شخص ثالث

در حالت عادی، مهریه بر عهده زوج است و نمی توان آن را از پدر شوهر یا شخص ثالث مطالبه کرد. با این حال، در شرایط خاصی که پدر شوهر یا فرد دیگری، پرداخت مهریه را «ضمانت» کرده باشد، امکان مطالبه از ضامن وجود دارد. این ضمانت باید به صورت رسمی و با رعایت شرایط قانونی صورت گرفته باشد. به عنوان مثال، اگر پدر شوهر در سند ازدواج یا سند رسمی دیگری، پرداخت مهریه را بر عهده گرفته و آن را تعهد کرده باشد، زوجه می تواند برای مطالبه به وی نیز رجوع کند.

درخواست اعسار از پرداخت مهریه توسط زوج

همان طور که زوجه می تواند درخواست اعسار از هزینه دادرسی را مطرح کند، زوج نیز می تواند برای پرداخت مهریه خود، درخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. این درخواست معمولاً در پاسخ به دادخواست مطالبه مهریه زوجه مطرح می شود. زوج باید در دادخواست اعسار خود، لیستی از تمام اموال و دارایی های خود و همچنین میزان درآمد خود را به دادگاه ارائه دهد و ثابت کند که توانایی پرداخت یکجای مهریه را ندارد. دادگاه پس از بررسی مدارک، شهادت شهود و انجام تحقیقات لازم، در صورت احراز اعسار زوج، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند. میزان اقساط و نحوه پرداخت آن، بر اساس توانایی مالی زوج و نظر دادگاه تعیین می شود. هر چه توانایی مالی زوج بیشتر باشد، اقساط نیز ممکن است سنگین تر باشد و بالعکس. این موضوع می تواند فرآیند گرفتن مهریه در دادگاه خانواده را طولانی تر کند.

مهلت مطالبه مهریه: آیا مهریه تاریخ انقضا دارد؟

یکی از سوالات مهم برای زنان این است که آیا مطالبه مهریه دارای مهلت زمانی خاصی است؟ پاسخ این است که مهریه، دینی است که با عقد نکاح بر عهده زوج قرار می گیرد و دارای تاریخ انقضا نیست. زن می تواند در هر زمانی، چه در دوران زندگی مشترک، چه در حین طلاق و چه سال ها پس از جدایی، مهریه خود را مطالبه کند. هیچ قانون و مقرره ای در ایران، مهلت خاصی را برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه تعیین نکرده است.

آیا می توان همزمان با درخواست طلاق، مهریه را نیز مطالبه کرد؟ بله، این اقدام کاملاً قانونی و رایج است. بسیاری از زنان همزمان با ارائه دادخواست طلاق، درخواست مطالبه مهریه خود را نیز در همان دادخواست یا دادخواست جداگانه مطرح می کنند تا تمامی حقوق خود را به صورت یکجا پیگیری کنند.

آیا برای گرفتن مهریه حتماً به وکیل نیاز است؟ از نظر قانونی، نیازی به داشتن وکیل برای مطالبه مهریه نیست و زوجه می تواند شخصاً پرونده خود را پیگیری کند. اما با توجه به پیچیدگی های حقوقی، مراحل دادرسی، لزوم رعایت تشریفات قانونی، و مسائل مربوط به توقیف اموال و اعسار، حضور یک وکیل مهریه متخصص می تواند به طور چشمگیری به موفقیت پرونده و سرعت بخشیدن به آن کمک کند. وکیل می تواند بهترین راهکارها را ارائه دهد، در تنظیم دادخواست و پیگیری امور اداری یاری رسان باشد و از حقوق زوجه به بهترین شکل ممکن دفاع کند.

---

در مسیر مطالبه مهریه از طریق دادگاه، آگاهی از تمامی جوانب حقوقی و مراحل قانونی، گامی حیاتی برای دستیابی به حقوق مشروع است. هرچند این فرآیند ممکن است در نگاه اول پیچیده به نظر رسد، اما با کسب اطلاعات دقیق و برنامه ریزی صحیح، می توان این مسیر را با اطمینان بیشتری طی کرد. از شناخت انواع مهریه و نحوه محاسبه آن گرفته تا جمع آوری مدارک لازم، تنظیم دادخواست و پیگیری مراحل دادرسی و اجرای حکم، هر گام اهمیت خاص خود را دارد.

در این فرآیند، توجه به جزئیات حقوقی مانند تامین خواسته، مستثنیات دین و شرایط خاصی که ممکن است پیش آید، نقش تعیین کننده ای ایفا می کند. نحوه گرفتن مهریه از دادگاه بیش از آنکه صرفاً یک دعوای حقوقی باشد، می تواند فرآیندی دشوار و نیازمند حمایت باشد.

با توجه به پیچیدگی های موجود و حساسیت های قانونی، توصیه می شود که زنانی که قصد پیگیری مهریه از طریق دادگاه را دارند، حتماً از مشاوره حقوقی تخصصی بهره مند شوند. وکلای متخصص در حوزه حقوق خانواده با تجربه و دانش خود، می توانند راهنمای قابل اعتمادی در تمامی مراحل پرونده باشند و از حقوق موکل خود به بهترین نحو دفاع کنند. یک مشاوره حقوقی دقیق می تواند ابهامات را برطرف کرده و بهترین مسیر اقدام را پیش روی شما قرار دهد.