مهریه زن چیست؟
قانون مدنی در ماده ۱۰۸۲، زن را پس از جاری شدن صیغه عقد مستحق دریافت مبلغی به نام مهریه می داند که در شرع اسلام از آن به عنوان نشانه صداقت و مهر مرد یاد شده است. وکیل مهریه در سند ازدواج می تواند به صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه مشخص شود. زن در هر دو صورت می تواند صداق را از شوهر خود طلب کند. در مهریه عندالاستطاعه، بایستی توانایی مالی مرد برای پرداخت مهریه توسط زن اثبات شود. در صورتی که پرداخت مهریه به صورت عندالمطالبه باشد و مرد توانایی پرداخت کل مهریه به صورت یک جا نداشته باشد نیز وی می تواند مهریه را تقسیط کند.
موارد عدم تعلق مهریه به زن
مهریه از حقوق مالی مربوط به زوجه بوده که این حق پس از عقد ازدواج برای زن ایجاد می شود. هر چیزی که مالیت داشته و قابل تملک باشد را می توان به عنوان مهریه تعیین کرد. با تحقق عقد ازدواج، زن مالک مَهر می‌شود و میتواند هرگونه تصرفی در آن داشته باشد. مهریه زمانی که وجود خارجی داشته و به صورت عین باشد به محض وقوع عقد ازدواج در مالکیت زوجه قرار می گیرد و پس از آن زن میتواند هر گونه تصرفی در خصوص آن مال بنماید. در غیر این صورت، مهریه دینی می باشد به گردن زوج و زوجه به نوعی طلبکار محسوب می شود که در بیان مثال آن می توان به سکه ای که برای زن در عقدنامه در نظر گرفته می شود اشاره نمود
در چه صورت مهریه به زن تعلق نمیگیرد؟
پیش از این اشاره شد که به محض منعقد شدن عقد نکاح زن دارای حق مالکیت بر مهریه می باشد و چنانچه مهریه عندالمطالبه باشد، زوجه هر زمان که بخواهد می تواند مهر و صداق خود را مطالبه کند و در صورتی که عندالاستطاعه باشد، باید هنگامی که شوهر استطاعت مالی داشت مهریه به زن پرداخت شود.
باید توجه نمود که در هیچ شرایطی حق مالکیت زن بر مهریه از بین نمی رود مگر مواردی که قانون تعیین کرده است.
مواردی مانند نشوز زن و عدم انجام وظایف زناشویی توسط زوجه و ترک زندگی مشترک یا حتی خیانت و رابطه نامشروع زوجه با فرد دیگر و مواردی از این قبیل باعث سلب مهریه از زن نخواهد شد. زوجه حتی پس از فوت شوهرش می تواند از ترکه متوفی مهریه خود را مطالبه کند.
| باطل بودن نکاح و عدم رابطه زناشویی زوجین
قانون مدنی یکی از شرایط عدم تعلق مهریه به زوجه را اینگونه مقرر کرده است که: در صورتی که عقد نکاح اعم از دائم یا منقطع باطل بوده و نزدیکی واقع نشده، زن حق مهر ندارد و اگر مهر را گرفته باشد شوهر میتواند آن را استرداد نماید. توجه داشته باشید که علاوه بر باطل بودن نکاح می بایست رابطه زناشویی میان زوجین نیز برقرار نشده باشد تا به زن مهریه تعلق نگیرد و اگر میان زوجین نزدیکی صورت گرفته باشد، در این شرایط زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود که دادگاه رسیدگی کننده میزان آن را تعیین می کند.
نکته دیگر اینکه تفاوتی میان ازدواج دائم و موقت وجود ندارد و چنانچه به هر دلیلی ازدواج باطل شود و یا از ابتدا باطل بوده و زوجین از این موضوع اطلاع نداشته باشند، در هر صورت به زوجه مهریه تعلق نمی گیرد.
| عدم تعیین مهریه و فوت یکی از زوجین
در نکاح دائم برخلاف نکاح موقت این امکان وجود دارد که زوجین مهریه تعیین نکنند و یا بعد از عقد نکاح بر سر مقدار مهریه توافق کنند. قانون مدنی نیز در این خصوص مقرر کرده است که:
طلاق بائن و انواع آن
اگر در نکاح دائم مهر تعیین نشده یا عدم مهر شرط شده باشد، نکاح صحیح است و طرفین می توانند بعد از عقد مهریه را به تراضی معین کنند. اگر قبل از تراضی بر مهر معین بین آنها نزدیکی واقع شود زوجه مستحق مهرالمثل خواهد بود و اگر یکی از زوجین قبل از تعیین مهر و قبل از نزدیکی بمیرد زوجه مستحق هیچگونه مهری نیست.
بنابراین این شرط تنها مختص نکاح دائم می باشد زیرا نکاح موقت بدون تعیین مهریه باطل می باشد اما در نکاح دائم امکان تعیین مهریه بعد از عقد نیز وجود دارد و در این حالت چنانچه مهریه تعیین نشده باشد و یکی از زوجین فوت کند و نزدیکی نیز صورت نگرفته باشد، زن مستحق مهریه نخواهد بود اما اگر نزدیکی اتفاق افتاده باشد به زوجه مهرالمثل تعلق میگیرد.
| نکاح فسخ شده باشد
شرط سوم در عدم تعلق مهریه به زوجه این است که قبل از وقوع نزدیکی میان زوجین عقد نکاح به هر دلیلی فسخ شده باشد. قانون مدنی نیز در این باره مقرر کرده است که: هرگاه عقد نکاح قبل از نزدیکی به جهتی فسخ شود، زن حق مهر ندارد مگر در صورتی که موجب فسخ عنن باشد که در این صورت با وجود فسخ نکاح، زن مستحق نصف مهر است.
در نتیجه اگر نکاح میان زوجین فسخ شده باشد، مرد موظف به پرداخت مهریه نیست. اما اگر فسخ نکاح به دلیل عنن و ناتوانی جنسی مرد در برقراری رابطه زناشویی باشد در این صورت نصف مهریه به زوجه تعلق میگیرد.
موارد نصف شدن مهریه
به شرایط عدم تعلق مهریه به زوجه پرداخت شده. در ادامه به مواردی که مهریه زوجه نصف می شود اشاره می کنیم:
| طلاق قبل از برقراری رابطه زناشویی
مطابق قانون مدنی هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلاً داده باشد حق دارد مازاد از نصف را از وی بخواهد. بنابراین چنانچه طلاق قبل از نزدیکی واقع شود زوجه تنها مستحق نصف مهریه خواهد بود و چنانچه قبلا مهریه را کامل دریافت کرده باشد مرد میتواند نصف آن را مطالبه کند.
| طلاق خلع و مبارات
طلاق خلع و طلاق مبارات از انواع طلاق می باشند که به واسطه کراهت زن و یا کراهت طرفینی زوجین محقق می‌شود که در این نوع طلاق ها زن می بایست مالی به مرد ببخشد تا طلاق واقع شود، که عموما در این شرایط زوجه بخشی از مهریه خود را می بخشد.
شرایط طلاق بدون دادن مهریه
سوال مهمی که برای مردان پیش می آید این است که در چه شرایطی مهریه به زن تعلق نمیگیرد ؟
بر طبق ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی زن به مجرد عقد مالک مهر (به فتح میم) یا همان مهریه می شود و می تواند هر نوع تصرفی در آن داشته باشد پرداخت مهریه در سند ازدواج یا عند المطالبه است یا عند الاستطاعه که در هر دو مورد زن استحقاق مطالبه تمام مهریه را از شوهر دارد . حال این سوال پیش می آید که آیا طلاق دادن زن بدون مهریه هم شرایط و راه هایی دارد؟
فقط در مهریه عند الاستطاعه زن باید استطاعت مالی شوهر را برای پرداخت مهریه اثبات کند و به این منزله نیست که مرد مستحق طلاق دادن زن بدون مهریه است. در مهریه عند المطالبه نیز با مطالبه زن (دادن دادخواست مهریه) اگر مرد توان یک جای مهریه را نداشته باشد می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را تقدیم دادگاه کند و تقاضای تقسیط مهریه کند که در این صورت نیز با پذیرش اعسار شوهر، مهریه تقسیط می شود و البته این هم به منزله عدم استحقاق زن در مهریه و طلاق دادن زن بدون مهریه توسط مرد نیست.
اگر زن دوشیزه (باکره) باشد در طول زندگی مشترک و تا قبل از طلاق می تواند مطالبه همه مهریه را کند فقط بر طبق ماده ۱۰۹۲ قانون مدنی: «هر گاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد حق دارد مازاد از نصف را عینا یا مثلا یا قیمتا استرداد کند.»
پس در طلاق، زن باکره مستحق نصف مهریه می باشد. ممکن است زنی در زندگی مشترک و بعد از عقد نکاح، با مراجعه به یکی از دفاتر اسناد رسمی ذمه مرد را در اصطلاح حقوقی ابراء کند و یا این که مهریه را به شوهر ببخشد که همه این ها ارتباطی به عدم استحقاق زن در مهریه ندارد بلکه زن با اختیار خود حقی را که در مهریه داشته صرف نظر کرده است.
در طلاق توافقی یا طلاق از طرف زوجه نیز که به صورت طلاق خلع می باشد زن چیزی از مهریه را در قبال طلاق اصطلاحا بذل می کند که در این جا نیز زن با اختیار از مقداری از مهریه در قبال طلاق صرف نظر می کند که باز هم ارتباطی به عدم استحقاق مهریه به زوجه (زن) و ندادن مهریه توسط مرد ندارد.
اما اگر زن ناشزه باشد بدین معنی که از مرد (شوهر) تمکین نکند و یا این که بیمار باشد و یا حتی مرتکب جرمی شده باشد و یا خیانت کند و مرتکب رابطه نامشروع شود، ارتباطی به مهریه او ندارد و همه این موارد مطلقا مانع دریافت و استحقاق زن نسبت به مهریه نیست و از اشتباهات رایج بین بعضی از مردم است که می پندارند رابطه نامشروع زن و یا ناشزه بودن او مهریه را از بین نمی برد.
اما در چه شرایطی مهریه به زن تعلق نمی گیرد ؟
طلاق دادن زن بدون مهریه توسط مرد به شرح ذیل است:
۱- بر طبق ماده ۱۰۸۹ قانون مدنی هر گاه عقد ازدواج (دائم یا موقت) بین زوجین به دلیلی باطل بوده باشد و بین آن ها نزدیکی واقع نشده باشد زن حق مهر ندارد.
۲- به استناد ماده ۱۱۰۱ قانون مدنی هر گاه به دلیلی نکاح بین زوجین، فسخ گردد و بین آن ها نزدیکی واقع نشده باشد زن مستحق مهر نخواهد بود تنها استثناء آن فسخ به دلیل عنن بودن مرد است یعنی مردی که توانایی عمل زناشویی نداشته باشد که در این صورت با فسخ نکاح زن مستحق نصف مهر خواهد بود.
۳- در هنگام طلاق دختر باکره نیز توضیح داده شد که مهریه او نصف خواهد شد.
مهریه چیست؟ چگونه و تحت چه شرایطی به زن تعلق میگیرد؟
به اعتقاد برخی از حقوقدانان رعایت قواعد عمومی راجع به لزوم معلوم و معین بودن در خصوص مهریه زن نیز جاری است و قابلیت تعیین آن کفایت نمیکند. بنابراین مقدار مهریه نیز منوط به تراضی طرفین است و به مجرد عقد زن مالک مهریه میشودو میتواند هر گونه تصرفی که بخواهد در آن بنماید.
قانون مهریه
آنچنان که در مواد ۱۰۸۰ الی ۱۰۸۷ قانون آمده است، زوجین باید هر دو از مبلغ مهریه راضی باشند. این مسأله به حدی جدی است که در صورت عدم رضایت مرد از مبلغ مهریه (در مواردی که مهریه توسط خانواده ها تعیین می شود)، وی می تواند از پرداخت مهریه سر باز زند. در واقع طبق قانون، زن مالک شرعی و قانونی مهریه خود است و محدودیتی برای نوع مصرف آن ندارد.
طبق ماده ۱۰۸۳، پرداخت مهریه می تواند به صورت قسطی انجام شود. همچنین در صورتی که مهر معلوم، عین معینی باشد که قبل از تسلیم معیوب بوده است، مرد ضامن عیوب و نواقص آن است. طبق قانون، زن حق این را دارد که در صورتی که مهر حال دارد، قبل از اخذ صداق از انجام وظایف خود در مقابل همسر امتناع نماید.
این امر مشروط به این است که زن قبل از گرفتن مهریه نسبت به وظایف خود قیام ننماید. البته در این حال نیز می تواند مهریه خود را دریافت کند. بعلاوه بر اساس قوانین مهریه زن و شوهر می توانند به صورت توافقی هیچ مهر صداقی را برای نکاح دائم خود در نظر نگیرند به شرط آنکه هر دو راضی باشند.
اما باید بعد از عقد مهریه ای را تعیین نمایند. اگر در فاصله نکاح دائم و عقد، زن و مرد رابطه زناشویی داشته باشند، زن می تواند مهرالمثل دریافت نماید. حتی اگر زن و مرد مهریه ای را برای ازدواج خود در نظر نگیرند، قانون بنابر شرایط مبلغی را به عنوان مهر صداق برای ازدواج رسمی آن ها درج می کند.
قانون جدید مهریه
جدیدترین قانون مهریه که به قانون مهریه ۱۱۰ سکه نیز معروف است، مخالفان و موافقان زیادی را بین کارشناسان وکالت حقوقی امور خانواده ایجاد کرده است. بر طبق این قانون سه حالت برای صداق معلوم وجود دارد:
- در حالت اول فرض بر این است که مهریه کمتر از ۱۱۰ سکه تعیین شده است. در این صورت، اگر مرد تمامی مهریه را پرداخت نکند، طبق ماده ۲ قانون محکومیت های مالی، مرد مجرم شناخته شده و مجبور به تحمل زندان خواهد بود.
- در حالت دوم، مهریه برابر با ۱۱۰ سکه در نظر گرفته شده است که محکومیت عدم اجرای آن دقیقا مانند حالت اول است.
- حالت سوم که در اصل مبنای تصویب قانون جدید مهریه بود، به مهریه های با تعداد بالای ۱۱۰ سکه اطلاق می شود. در این حالت دادگاه ابتدا احکام لازم برای پرداخت ۱۱۰ سکه را برای زوج صادر می کند. سپس با بررسی وضعیت مالی مرد، در مورد تعداد باقی مانده سکه تصمیم خواهد گرفت.
اغلب مردان در زمان تعیین مهریه، تحت تأثیر شور و شوق زمان ازدواج اقدام به تعیین مهریه های بالاتر می کنند و در صورت بروز اختلاف بعد از ازدواج و تصمیم به طلاق، تنها به دنبال پیدا کردن راهی برای عدم پرداخت مهریه هستند.
در چه صورت مهریه به زن تعلق نمی گیرد؟
جواب این سؤال نیز طبق مراجع قانونی و نص صریح قانون مدنی روشن است و مرد تنها با کمک وکیل امور خانواده باید به دنبال اثبات دلایل و مستندات باشد.
طبق قانون مدنی ماده ۱۰۹۲، زن دوشیزه یا باکره حق گرفتن نصف مهریه را دارد و اگر قبل از طلاق بیش از نصف مهریه را دریافت کرده باشد، مرد می تواند مابالتفاوت آن را از زن به هر صورت (نقدی یا غیر نقدی) باز پس گیرد.
همچنین در صورت بخشش مهریه از سوی زن، مرد می تواند اقدام به پرداخت مهر نکند. درخواست طلاق از طرف زن و گرفتن مهریه نیز اصول مربوط به خود را دارند به این صورت که زن بخشی از مهریه را در قبال حق طلاق خود به مرد می بخشد. این اصل در مورد طلاق توافقی و به صورت کلی طلاق خلع نیز حاکم است.
پرداخت مهریه در صورت خیانت زن به مرد، و در صورت عدم تمکین، بیماری، اثبات خلافکاری زن و روابط نامشروع زن، منتفی است و مرد الزامی به پرداخت آن ندارد. در واقع مرد الزامی به پرداخت مهریه به زن ناشزه ندارد.
به علاوه طبق قانون پرداخت مهریه، هرگاه ازدواج دائم یا موقت زن و مرد به هر دلیلی فسخ و باطل شود و بین آنها نزدیکی اتفاق نیفتاده باشد، زن حق دریافت صداق را ندارد مگر در صورتی که مرد عنن بوده و توانایی برقراری رابطه جنسی را نداشته باشد. در اینصورت زن می تواند نصف مبلغ مهر را دریافت کند.
مفهوم عامی که در اذهان بسیاری از مردم در مورد پرداخت صداق وجود دارد، تنها به پرداخت مهریه در طلاق بر می گردد و اغلب اطلاعات لازمی درباره قانون طلاق و مهریه دارند. اما موارد دیگری برای دریافت مهریه وجود دارد که در ذیل به آنها اشاره می کنیم:
· مهریه زن بعد از فوت شوهر:
پرداخت صداق زوجه بعد از فوت زوج بر عهده ورثه ای از زوج است که مسئولیت اموال باقی مانده از مرد را پذیرفته اند و محدودیت زمانی برای مطالبه مهریه از طرف زن بعد از فوت همسر وجود ندارد. به این معنی که حتی با گذشت سالیان پس از فوت مرد، زن می تواند مبلغ مهر صداق خود را مطالبه نماید.
· طلاق در دوران عقد و مهریه:
همانطور که گفتیم، زن حق دارد تا تمام صداق خود را دریافت نکرده از مرد تمکین نکند. این مسأله در مورد مهریه در زمان عقد و زمان نامزدی نیز مطرح است.
اما در صورتی که طلاق در دوران عقد اتفاق بیفتد پرداخت مهر صداق به دو صورت قابل بررسی است. در صورتی که نزدیکی بین زوجین در دوران عقد اتفاق نیفتاده باشد، زن می تواند نصف مهریه را دریافت کند و اگر قبلاً تمام آن را دریافت کرده باشد، باید نصف آن را پس دهد. اما در صورتی که نزدیکی منجر به دخول بین زن و مرد اتفاق افتاده باشد، عقد حکم ازدواج را دارد و مرد باید کل مبلغ مهریه را بپردازد.
· شرایط گرفتن مهریه بدون طلاق:
زن می تواند قبل از طلاق، با به همراه داشتن سند ازدواج به مراجع قضایی مراجعه نموده و در صورتی که تمکین و صلاحیت وی جهت دریافت صداق معلوم احراز شود، مهریه خود را مطالبه کند.
درخواست مهریه
مراحل درخواست مهریه یا مطالبه مهریه به این صورت است که در صورتی که صداق، وجه نقد یا سکه و طلا باشد، زوجه می تواند به همراه سند رسمی ازدواج خود به دادگاه مراجعه نموده و فرم دادخواست مطالبه مهریه را پر کند. پس از ارائه دادخواست، ۱۰ روز مهلت قانونی به مرد داده می شود تا مهریه زن را پرداخت کند. در صورت اتمام مهلت و عدم پرداخت مهریه از طرف مرد، زن می تواند دارایی شوهر خود را به دایره اجرایی ثبت معرفی کند و تقاضای توقیف اموال برای مهریه را نماید.
اگر شوهر شرایط پرداخت مهریه را نداشته باشد، مهریه تقسیط شده و طبق قانون ۱۱۰ سکه احکام اجرایی می شود. در صورتی که مهریه سکه یا طلا باشد و مرد نتواند اصل آن را پرداخت کند، محاسبه مهریه به نرخ روز انجام می گیرد.