کشف بقایای ۷۵۰۰ ساله در غرب ایران

به گزارش مجله سلامتی ایران مهناز شریفی سرپرست هیأت باستان شناسی تپه قشلاق بیجار استان کردستان از پایان چهارمین فصل پژوهش میدانی در تپه ۷۵۰۰ ساله قشلاق خبر داد و با بیان اینکه متاسفانه دامنه های این تپه مهم به علت آبگیری سد تالوار غرقاب شده و تنها رأس تپه در دسترس قرار دارد درباره این کشف تازه باستان شناسی در ایران توضیح داد: بر اساس کاوش های باستان شناسی روستای قشلاق بیش از ۱۴ متر انباشت فرهنگی را داراست؛ آغاز استقرار در این روستا به هزاره پنجم قبل از میلاد بازمی گردد با این حال در این محوطه رگه هایی از فرهنگ های دوره حاجی فیروز و اواخر هزاره ششم قبل از میلاد مشاهده می شود. آغاز هزاره پنجم قبل از میلاد با فرهنگ دالما شناخته می شود که یکی از پیچیده ترین فرهنگ های پیش از تاریخ محسوب می شود که گستره وسیع فرهنگی در نقاط مختلف دارد.

این باستان شناس افزود: در این کاوش بقایای معماری سفالینه های منقوش و مخطط دالما مُهره های تزیینی و ابزارهای سنگی به دست آمد. مطالعه مواد فرهنگی این محوطه ارتباط نزدیک ساکنان بیجار را با شرق زاگرس مرکزی در دره های کنگاور از یک سو و ارتباط با فرهنگ های حوضه دریاچه ارومیه و همچنین مناسبات فرهنگی با ساکنان شمال بین النهرین و شرق آناتولی را از دیگر سو نشان می دهد.  

سرپرست هیأت باستان شناسی تپه قشلاق گفت: یکی از مهمترین نکاتی که در کاوش لایه های باستانی این تپه مشاهده شد شواهد زمین لغزش و یا نشست زمین است که در نوع خود جالب توجه بوده و تاکنون از کاوش های باستان شناسی به ندرت به دست آمده است.  

این باستان شناس ادامه داد: تپه قشلاق حدود ۹ متر انباشت عصر مس و سنگ قدیم و ۵ متر انباشت مس و سنگ جدید را داراست. در تپه قشلاق تاثیر مؤلفه های طبیعی و بومی منطقه بر شاخصه های فرهنگی مشاهده می شود: ۱- استفاده از گچ در الحاقات معماری و اندود کردن کف منازل و انباری ها. همچنین از گچ به عنوان ماده ای برای تثبیت و استحکام بخشی خمره های درون بافت معماری استفاده شده است. ۲- با توجه به اینکه منطقه نیمه استپی است اما انطباق زیستی و وابستگی اقتصادی به سه عنصر همزمان دامداری شکار ماهیگیری و کشاورزی مشاهده می شود. ۳-استفاده گسترده از منابع زیست محیط منطقه در قشلاق کاملا مشهود است. نه تنها شکار حیوانات درشت جثه انجام می شده است بلکه در کنار آن از خرگوش روباه خوک لاک پشت و ماهی نیز استفاده شده است.

سرپرست هیأت باستان شناسی تپه قشلاق افزود: سنگ های ابسیدین کشف شده بیانگر ارتباطات تجاری با حوضه دریاچه وان ترکیه است که این ابزارها از آن منطقه وارد تپه قشلاق بیجار شده اند. در قشلاق چند نمونه سفال گونه عبید هم به دست آمده است که آزمایشات پتروگرافی XRF و XRD بیانگر تعلق آنها به بین النهرین است و این موارد نشان دهنده مراودات تجاری قشلاق به دنیای پیرامون بوده و این امر نشان دهنده این است که قشلاق علاوه بر اینکه مرکز تجاری محسوب می شده یک مرکز ارتباطی با دیگر نقاط نیز بوده است و با مناطق بسیار دور از جمله آناتولی و بین النهرین مناسباتی داشته است که این جایگاه باعث پایداری استمرار و استقرار این سکونتگاه شده است.

او افزود: در کاوش های فصل سوم قشلاق مُهرهای مسطح و نخستین مُهر استوانه ای به دست آمده است که نشان دهنده نظام مالکیت و شبکه محلی نظام مبادلاتی است مُهرهای قشلاق نشانگر نوعی رتبه بندی اجتماعی (مالکیت های فردی و ظهور طبقه اشرافی) است و ظهور اولیه پیچیدگی های اجتماعی و اقتصادی را نشان می دهد.

شریفی اظهارکرد: یکی از دلایل فروپاشی روستای قشلاق بیجار را شاید بتوان در بحث های زیست محیطی جستجو کرد؛ به نظر می رسد وجود کانسارهای گچ و مس در بافت زمین منطقه و به تبع وجود فلزات سنگین و سمی در زیست بوم منطقه در بلندمدت مانعی عمده در تشکیل جوامع مترقی و پرجمعیت و در نهایت فروپاشی زیستگاهی در پیش از تاریخ در منطقه بوده است. میزان آلودگی برخی چشمه های آب منطقه به فلزات سنگین مانند سرب آرسنیک و کادمیوم که بقایای آن در استخوان های حیوانات ۷۰۰۰ سال پیش و استخوان های حال حاضر منطقه شناخته شده است می تواند به عنوان عاملی برای شکوفا نشدن فرهنگی و فروپاشی جمعیتی در این منطقه در بیشتر دوره ها مطرح باشد.

این باستان شناس گفت: با توجه به اینکه دره تالوار نیز از لحاظ زمین شناسی دارای شرایط خاصی است که به صورت طبیعی زمینه آلودگی توسط برخی فلزات سنگین را فراهم کرده است بنابراین این آلودگی از طریق زنجیره غذایی به جانوران و انسان ها نفوذ کرده و مانع از رشد جمعیت در این دره شده است. از این رو از اصلی ترین عوامل فروپاشی زیستگاهی در این دره می تواند همین عامل قلمداد شود.

انتهای پیام