شرایط گرفتن نوزاد از شیرخوارگاه | راهنمای کامل فرزندخواندگی
شرایط گرفتن نوزاد از شیرخوارگاه
گرفتن نوزاد از شیرخوارگاه فرآیندی سرشار از امید و انتظار است که نیازمند آگاهی دقیق از مراحل و قوانین آن است. این مسیر می تواند برای متقاضیان، تجربه ای عمیق و پر از چالش های عاطفی و اداری باشد؛ با این حال، با راهنمایی صحیح، دستیابی به آرزوی سرپرستی یک نوزاد از شیرخوارگاه ها و سازمان بهزیستی کاملاً امکان پذیر است. این مقاله به تفصیل به تمامی ابعاد این فرآیند می پردازد.
برای بسیاری از زوجین، آرزوی داشتن فرزند، عمیق ترین و مقدس ترین خواسته هاست. گاهی این آرزو از مسیرهای طبیعی محقق نمی شود و افراد به دنبال راه های دیگری می گردند تا حس پدر و مادر شدن را تجربه کنند. یکی از این مسیرهای پر خیر و برکت، پذیرش سرپرستی یک نوزاد از شیرخوارگاه ها یا سازمان بهزیستی است. این تصمیم، نه تنها زندگی یک کودک را دگرگون می کند، بلکه سعادت و معنای جدیدی به خانواده می بخشد. اما گام گذاشتن در این راه، نیازمند شناخت دقیق و جامع از قوانین، مراحل اداری و شرایط خاصی است که توسط سازمان بهزیستی و مراجع قضایی تعیین شده اند. این فرآیند، داستانی از صبر، عشق، و تلاش برای تشکیل یک خانواده است؛ داستانی که هر مرحله آن، با امیدها و نگرانی های خاص خود همراه است و نیاز به درک عمیق از انتظارات و مسئولیت ها دارد.
مفهوم فرزندخواندگی و تفاوت آن با سرپرستی موقت نوزاد
پیش از ورود به جزئیات شرایط و مراحل، ابتدا لازم است درک روشنی از مفهوم
فرزندخواندگی نوزاد از بهزیستی
و تمایز آن با سایر اشکال مراقبت از کودکان داشته باشیم. فرزندخواندگی، رابطه ای حقوقی است که میان کودک و والدين خوانده ایجاد می شود و از بسیاری جهات، مشابه رابطه والدين و فرزند طبیعی است. این رابطه به کودک هویت جدیدی می بخشد و او را به طور دائم وارد کانون خانواده جدید می کند.
تعریف قانونی فرزندخواندگی و سرپرستی
بر اساس تعاریف سازمان بهزیستی، فرزندخواندگی عبارت است از اعطای سرپرستی کودکان بی سرپرست شناخته شده یا بدسرپرست تحت نظارت سازمان بهزیستی به خانواده هایی که دارای صلاحیت های قانونی هستند. این اعطا سرپرستی با هدف تامین یک محیط پایدار و loving برای رشد و نمو کودک صورت می گیرد و رابطه ای دائمی و قانونی را ایجاد می کند.
تفاوت های کلیدی بین فرزندخواندگی و سرپرستی موقت
سرپرستی موقت، برخلاف فرزندخواندگی، یک وضعیت پایدار و دائمی نیست. در سرپرستی موقت نوزاد، کودک برای مدت زمان مشخصی و تحت شرایط خاصی به خانواده ای سپرده می شود و ممکن است پس از بهبود وضعیت والدین اصلی یا پیدا شدن خانواده ای که شرایط فرزندخواندگی را دارا باشد، از خانواده موقت جدا شود. در این نوع سرپرستی، رابطه حقوقی کامل والدین و فرزند بین کودک و سرپرست موقت ایجاد نمی شود. این در حالی است که در فرزندخواندگی، کودک به طور کامل و قانونی به عنوان فرزند خانواده خوانده شناخته می شود و تمامی حقوق و وظایف والدین و فرزند شامل حال او می گردد. این تفاوت اساسی در حقوق، وراثت و هویت قانونی کودک تأثیرگذار است.
نوزادان بی سرپرست و بدسرپرست: چه کسانی واجد شرایط واگذاری هستند؟
نوزادانی که در شیرخوارگاه ها یا مراکز بهزیستی نگهداری می شوند، به دو دسته اصلی بی سرپرست و بدسرپرست تقسیم می شوند. نوزادان بی سرپرست کودکانی هستند که والدین واقعی یا جد پدری آنها در قید حیات نیستند یا قابل شناسایی نیستند. نوزادان بدسرپرست نیز کودکانی هستند که والدین آنها زنده هستند، اما به دلیل شرایطی مانند اعتیاد، زندانی بودن، بیماری های حاد روانی یا صلاحیت اخلاقی پایین، توانایی نگهداری و تربیت مناسب فرزند خود را ندارند و دادگاه سرپرستی آنها را به سازمان بهزیستی واگذار کرده است. تنها نوزادانی که حکم قطعی بی سرپرستی یا بدسرپرستی آنها توسط مراجع قضایی صادر شده باشد، قابلیت واگذاری برای فرزندخواندگی را دارند.
شرایط عمومی متقاضیان برای گرفتن نوزاد از شیرخوارگاه
پذیرش سرپرستی یک نوزاد، گامی بزرگ و مسئولیت آفرین است و از این رو، سازمان بهزیستی و مراجع قضایی شرایطی را برای اطمینان از صلاحیت و توانایی متقاضیان تعیین کرده اند. این شرایط، با هدف تأمین بهترین آینده برای کودک، به دقت بررسی می شوند. هر متقاضی که در آرزوی گرفتن نوزاد از پرورشگاه است، باید خود را برای احراز این معیارها آماده کند.
- تابعیت ایرانی: متقاضیان باید تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند. این شرط برای حفظ هویت ملی و فرهنگی کودکان ایرانی است.
- اعتقاد به یکی از ادیان رسمی کشور: متقاضیان باید به یکی از ادیان رسمی کشور که در قانون اساسی به رسمیت شناخته شده اند، اعتقاد داشته باشند. این شرط، با توجه به فرهنگ و موازین مذهبی جامعه، برای تربیت کودک در چارچوب ارزش های اخلاقی و دینی تعیین شده است.
- عدم ابتلا به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج: سلامت جسمانی والدین خوانده از اهمیت بالایی برخوردار است. متقاضیان نباید به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج مبتلا باشند تا بتوانند بدون دغدغه به نگهداری و مراقبت از نوزاد بپردازند و خطر انتقال بیماری به کودک وجود نداشته باشد. معاینات پزشکی دقیق در این مرحله انجام می شود.
- توانایی جسمی و روانی برای نگهداری و تربیت نوزاد: این شرط به معنای آمادگی کامل جسمی و روانی برای پذیرش مسئولیت سنگین تربیت و نگهداری از یک نوزاد است. والدين خوانده باید از ثبات روانی کافی برخوردار باشند و از نظر جسمی توانایی برآورده کردن نیازهای فیزیکی کودک را داشته باشند.
- عدم سابقه محکومیت جزایی مؤثر: متقاضیان نباید سابقه محکومیت جزایی مؤثر داشته باشند. این شرط برای تضمین امنیت و سلامت روان کودک در محیط خانواده است.
- صلاحیت اخلاقی و عدم اعتیاد: صلاحیت اخلاقی و نداشتن اعتیاد به الکل، مواد مخدر یا روان گردان از مهمترین شرایط است. یک محیط سالم و امن اخلاقی، بستر اصلی رشد و تربیت صحیح کودک است. این موضوع از طریق گواهی عدم اعتیاد و عدم سوء پیشینه احراز می گردد.
- تمکن مالی کافی: داشتن تمکن مالی کافی برای تأمین نیازهای مادی نوزاد (خوراک، پوشاک، مسکن، آموزش، بهداشت و درمان) ضروری است. این به معنای رفاه لوکس نیست، بلکه تضمین حداقل های زندگی با کرامت برای کودک است. نحوه احراز تمکن مالی معمولاً از طریق بررسی مدارک شغلی، درآمد، و دارایی ها صورت می گیرد.
- عدم حجر: متقاضیان نباید محجور باشند، یعنی باید از سلامت عقلی و توانایی لازم برای اداره امور مالی و زندگی خود برخوردار باشند.
- شرایط سنی: یکی از زوجین متقاضی فرزندخواندگی نوزاد باید حداقل ۳۰ سال سن داشته باشد. این شرط به منظور اطمینان از بلوغ فکری و پختگی لازم برای تربیت فرزند وضع شده است.
- رضایت کتبی و همزمان زوجین: در صورتی که متقاضیان زن و شوهر باشند، هر دو باید به طور همزمان و کتبی رضایت خود را برای مراحل سرپرستی نوزاد اعلام کنند. این امر نشان دهنده یک تصمیم مشترک و مسئولانه در قبال آینده کودک است.
پذیرش سرپرستی یک نوزاد تنها یک اقدام قانونی نیست، بلکه تصمیمی عمیقاً انسانی و مسئولانه است که می تواند زندگی یک کودک را برای همیشه دگرگون کند. به همین دلیل، سازمان بهزیستی و مراجع قضایی با حساسیت بالا به بررسی صلاحیت متقاضیان می پردازند تا بهترین آینده را برای این کودکان تضمین کنند.
اولویت های پذیرش سرپرستی نوزاد (قوانین جدید)
در میان متقاضیان پرتعداد و مشتاق برای گرفتن نوزاد از شیرخوارگاه، سازمان بهزیستی و مراجع قضایی بر اساس قوانین جدید فرزندخواندگی نوزاد و به منظور ایجاد عدالت و اولویت بندی صحیح، معیارهایی را برای پذیرش سرپرستی تعیین کرده اند. این اولویت ها با دقت طراحی شده اند تا نیازهای کودک و شرایط خاص خانواده ها را به بهترین شکل ممکن در نظر بگیرند.
اولویت اول: زن و شوهر فاقد فرزند
بالاترین اولویت به زن و شوهرهایی اختصاص دارد که حداقل پنج سال از تاریخ ازدواج آنها گذشته باشد و از این ازدواج صاحب فرزند نشده باشند. شرط مهم دیگر این است که حداقل یکی از آنان بیش از سی سال سن داشته باشد. در بسیاری از موارد، این زوجین با تأیید پزشکی قانونی مبنی بر ناباروری خود، به دنبال فرزندخواندگی به عنوان تنها راه ممکن برای تشکیل خانواده هستند. البته، طبق قوانین جدید فرزندخواندگی، در صورتی که پزشکی قانونی به طور قطعی عدم امکان بارداری را تأیید کند، شرط پنج سال انتظار پس از ازدواج می تواند لغو شود. این گروه، معمولاً بیشترین انگیزه و آمادگی را برای پذیرش و تربیت نوزاد دارند.
اولویت دوم: زن و شوهر دارای فرزند
پس از زوجین فاقد فرزند، اولویت با زن و شوهرهایی است که پیش از این صاحب فرزند بوده اند، اما تمایل به پذیرش فرزند بیشتر و گسترش کانون خانواده خود دارند. این اولویت بندی با هدف ارائه فرصت به خانواده هایی است که پیشینه ای از والدگری موفق دارند و می توانند محیطی گرم و پایدار برای نوزاد فراهم کنند. شرایط خاصی ممکن است در این مورد دخیل باشد، مانند داشتن فرزندانی که سنشان از نوزاد جدید بیشتر است و می توانند نقش حمایتی داشته باشند.
اولویت سوم: دختران و زنان بدون شوهر
یکی از تغییرات مهم در قوانین فرزندخواندگی نوزاد، فراهم آوردن امکان سرپرستی برای دختران و زنان بدون شوهر (مجرد یا مطلقه) است. این گروه از متقاضیان، در صورتی که حداقل سی سال سن داشته باشند، می توانند سرپرستی نوزاد دختر را به عهده بگیرند. این بند از قانون، فرصتی را برای زنانی فراهم می کند که با وجود عدم تشکیل خانواده سنتی، از توانایی های عاطفی و مالی لازم برای تربیت یک کودک برخوردارند و می توانند نقش مادری را ایفا کنند. این اولویت نیز با در نظر گرفتن مصلحت کودک و فراهم آوردن یک محیط خانوادگی مناسب تنظیم شده است.
نکات مهم: تأثیر سن نوزاد و شرایط خاص بر روند اولویت بندی
علاوه بر اولویت های ذکر شده، عوامل دیگری نیز در روند واگذاری نوزاد تأثیرگذار هستند. تمایل بسیاری از متقاضیان به پذیرش نوزاد دختر و نوزادان سالم باعث می شود صف انتظار برای این گروه از نوزادان طولانی تر باشد. در مقابل، پذیرش نوزادان پسر یا نوزادانی که دارای شرایط خاصی مانند معلولیت یا بیماری هستند، می تواند روند واگذاری را تسریع بخشد و حتی اولویت های اولیه را تا حدودی تغییر دهد. این نشان می دهد که هرچند عشق و تمایل به فرزندخواندگی بسیار ارزشمند است، اما سیستم بهزیستی در وهله اول، به دنبال تأمین رفاه و مصلحت عالیه کودک است.
مراحل گام به گام گرفتن نوزاد از شیرخوارگاه و بهزیستی
مسیر گرفتن نوزاد از شیرخوارگاه و بهزیستی، سفری است چند مرحله ای که هر گام آن، نیازمند دقت، صبر و آگاهی است. این مراحل به گونه ای طراحی شده اند که صلاحیت متقاضیان به طور کامل بررسی شود و از تأمین بهترین شرایط برای نوزاد اطمینان حاصل گردد. در این قسمت به شرح گام های این فرآیند می پردازیم.
مرحله اول: ثبت نام و ارائه درخواست اولیه
اولین گام در این مسیر، ثبت نام فرزندخواندگی نوزاد از طریق سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net) است. متقاضیان باید با مراجعه به این سامانه، اطلاعات اولیه خود را وارد کرده و مدارک لازم برای فرزندخواندگی نوزاد را بارگذاری کنند. این مدارک شامل موارد زیر است:
- تصویر کلیه صفحات شناسنامه ایرانی متقاضیان.
- تصویر کارت ملی متقاضیان.
- تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت (برای آقایان).
- تصویر سند ازدواج زوجین متقاضی.
- تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان.
- تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه (برای احراز وضعیت سکونت).
- اصل یا تصویر گواهی اشتغال به کار یا تعیین میزان تقریبی درآمد (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و غیره).
- تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی.
- اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزندی که می خواهند از اولویت اول برخوردار شوند؛ این گواهی متعاقباً باید توسط پزشکی قانونی نیز تأیید شود).
در این مرحله، کیفیت و خوانایی مدارک بارگذاری شده از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا بررسی های اولیه بر اساس همین اطلاعات انجام می شود. پس از ثبت نام، یک کد رهگیری برای متقاضیان ارسال می شود که پیگیری پرونده را امکان پذیر می سازد.
مرحله دوم: بررسی و ارزیابی اولیه (مددکاری و روانشناسی)
پس از ثبت درخواست، پرونده متقاضیان توسط کارشناسان بهزیستی مورد بررسی قرار می گیرد. این مرحله شامل:
- مصاحبه اولیه و بازدید مددکاری از منزل متقاضی: مددکاران اجتماعی به منظور ارزیابی محیط خانوادگی، شرایط زندگی، و آمادگی متقاضیان برای پذیرش کودک، بازدیدهایی از منزل آنها خواهند داشت. این بازدیدها فرصتی برای آشنایی نزدیک تر با سبک زندگی و انتظارات خانواده است.
- ارزیابی روانشناختی و اخذ تأییدیه روانشناس معتمد سازمان: سلامت روان و ثبات عاطفی متقاضیان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. مصاحبه ها و آزمون های روانشناختی توسط متخصصین انجام می شود تا اطمینان حاصل شود که والدین خوانده از نظر روانی آمادگی لازم برای تربیت کودک را دارند و می توانند با چالش های احتمالی کنار بیایند.
- اخذ گواهی عدم اعتیاد و عدم سوء پیشینه: این گواهی ها برای تأیید صلاحیت اخلاقی و سلامت اجتماعی متقاضیان ضروری هستند و نقش مهمی در تضمین امنیت و سلامت کودک ایفا می کنند.
مرحله سوم: انتظار و معرفی نوزاد واجد شرایط
پس از تأیید صلاحیت های اولیه، متقاضیان وارد صف انتظار فرزندخواندگی نوزاد می شوند. این مرحله می تواند از مدت زمان گرفتن نوزاد از بهزیستی نسبتاً طولانی باشد، به ویژه برای متقاضیانی که نوزاد دختر یا نوزادان بسیار کوچک را درخواست می کنند. اولویت های فرزندخواندگی نوزاد که پیشتر ذکر شد، در این مرحله نقش تعیین کننده ای ایفا می کنند. عوامل مؤثر بر زمان انتظار عبارتند از:
- تعداد کودکان واجد شرایط واگذاری در مراکز بهزیستی.
- سن و جنسیت مورد درخواست متقاضیان.
- شرایط خاص نوزاد (مانند معلولیت یا بیماری).
در این مدت، قاضی نیز باید حکم قطعی بی سرپرستی یا بدسرپرستی نوزاد را تأیید کند تا مراحل واگذاری قانونی شود. این انتظار، برای بسیاری از خانواده ها سرشار از امید و دلتنگی است، اما نشان دهنده دقت و وسواس سیستم برای یافتن بهترین خانه برای هر کودک است.
مرحله چهارم: دیدار با نوزاد و ارزیابی تعامل
لحظه دیدار با نوزاد، یکی از شیرین ترین و به یادماندنی ترین لحظات این فرآیند است. پس از معرفی یک نوزاد واجد شرایط، متقاضیان فرصت پیدا می کنند تا با کودک دیدار کنند و تعاملات اولیه را تجربه نمایند. این دیدارها معمولاً در یک محیط کنترل شده و تحت نظارت کارشناسان بهزیستی صورت می گیرد. هدف از این مرحله، ارزیابی تعامل و سازگاری اولیه بین نوزاد و خانواده خوانده است. در صورت عدم تطابق مناسب در دیدارهای اولیه، ممکن است تا سه نوزاد دیگر به خانواده پیشنهاد شود تا بهترین گزینه برای هر دو طرف پیدا شود.
مرحله پنجم: صدور حکم سرپرستی
پس از تأیید تعامل و پذیرش نوزاد توسط خانواده و موافقت کارشناسان، دادگاه حکم سرپرستی را صادر می کند. این حکم ابتدا به صورت موقت و برای مدت شش ماه صادر می شود. در طول این دوره آزمایشی، کارشناسان بهزیستی با نظارت مستمر، وضعیت نوزاد و خانواده را بررسی می کنند تا از سازگاری کامل و تأمین نیازهای کودک اطمینان حاصل شود. پس از اتمام موفقیت آمیز دوره شش ماهه و تأیید نهایی کارشناسان، حکم موقت به حکم قطعی سرپرستی تبدیل می شود و نوزاد به طور رسمی و قانونی به عنوان فرزند خانواده خوانده پذیرفته خواهد شد. این لحظه، نقطه عطف بزرگی در زندگی نوزاد و خانواده جدیدش محسوب می شود.
نکات حقوقی و قانونی مهم در فرزندخواندگی نوزاد
فرزندخواندگی نوزاد علاوه بر جنبه های عاطفی و اجتماعی، ابعاد حقوقی و قانونی پیچیده ای نیز دارد که آگاهی از آن ها برای هر متقاضی ضروری است. این بخش به برخی از مهم ترین نکات حقوقی فرزندخواندگی نوزاد و مسائل مرتبط می پردازد تا مسیر پیش روی خانواده ها روشن تر شود.
تغییر شناسنامه و نام خانوادگی نوزاد
یکی از مهم ترین اقدامات پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، تغییر شناسنامه و نام خانوادگی نوزاد است. بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، اداره ثبت احوال مکلف است نام و نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی را به نام خانوادگی سرپرست یا زوجین سرپرست تغییر داده و شناسنامه جدیدی برای او صادر کند. این اقدام به کودک کمک می کند تا از بدو ورود به خانواده جدید، احساس تعلق کامل داشته باشد و از تبعات روانی ناشی از تفاوت نام خانوادگی در آینده جلوگیری شود. اما باید توجه داشت که در قسمت توضیحات شناسنامه جدید، نام و نام خانوادگی والدین واقعی وی (در صورت مشخص بودن) قید می شود. این تبصره برای حفظ هویت واقعی کودک و دسترسی به اطلاعات اصلی او در آینده طراحی شده است، در حالی که در زندگی روزمره، او با هویت جدید خود شناخته خواهد شد.
بحث ارث و میراث برای نوزاد فرزندخوانده
یکی از سؤالات پرتکرار متقاضیان در مورد وراثت نوزاد فرزندخوانده است. بر اساس قوانین فقهی و مدنی ایران، فرزندخوانده به طور مستقیم از والدین خوانده ارث نمی برد. این موضوع تفاوت عمده ای با وضعیت فرزند طبیعی دارد. ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست به این موضوع اشاره دارد و برای جبران این نقص، تدابیری اندیشیده است. دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک کند. تشخیص نوع و میزان این مال یا حقوق با دادگاه است. همچنین، والدین خوانده می توانند از طریق وصیت نامه رسمی، تا یک سوم اموال خود را به نفع فرزندخوانده وصیت کنند تا بخشی از حقوق مالی او در آینده تضمین شود. این راهکارها، تلاشی است برای تأمین آینده مالی کودک با وجود عدم توارث مستقیم.
موضوع محرمیت نوزاد فرزندخوانده
بحث محرمیت نوزاد فرزندخوانده نیز از جنبه های مهم شرعی و اجتماعی است که باید به آن توجه شود. از آنجا که رابطه فرزندخواندگی، رابطه نسبی محسوب نمی شود، محرمیت شرعی بین نوزاد و والدين خوانده و سایر اعضای خانواده به طور خودکار ایجاد نمی شود. برای حل این مسئله، راهکارهای شرعی مختلفی وجود دارد که متقاضیان می توانند با مشورت با مراجع تقلید و کارشناسان دینی، یکی از آنها را انتخاب و اجرا کنند. رایج ترین این راهکارها شامل «شیر دادن» (اگر مادر خوانده شرایط شیردهی داشته باشد) برای ایجاد محرمیت رضاعی، یا «ازدواج موقت» با یکی از محارم فرزندخوانده برای ایجاد محرمیت سببی است. مشورت با مرجع تقلید در این زمینه از اهمیت بالایی برخوردار است تا راهکار مناسب و شرعی برای ایجاد محرمیت دائمی انتخاب شود.
حضانت نوزاد فرزندخوانده پس از طلاق والدین خوانده
در صورتی که والدین خوانده پس از پذیرش سرپرستی نوزاد، تصمیم به طلاق بگیرند، بحث حضانت نوزاد فرزندخوانده مطرح می شود. در این زمینه، قانونگذار رویکردی مشابه با حضانت فرزندان طبیعی را اتخاذ کرده است. به این معنا که حضانت نوزاد فرزندخوانده نیز با اولویت مصلحت کودک و بر اساس شرایط والدین خوانده در دادگاه تعیین می شود. معمولاً تا سن هفت سالگی، مادر (خوانده) حق حضانت دارد و پس از آن، حضانت به پدر (خوانده) واگذار می شود، مگر اینکه دادگاه تشخیص دهد که مصلحت کودک در واگذاری حضانت به دیگری است. در تمامی این مراحل، اولویت اصلی دادگاه، منافع و رفاه نوزاد است و تصمیم گیری ها بر اساس آن صورت می گیرد.
چالش ها، نگرانی ها و راهکارهای فرهنگی
مسیر گرفتن نوزاد از شیرخوارگاه، نه تنها شامل مراحل اداری و قانونی است، بلکه با چالش ها، نگرانی ها و ابعاد فرهنگی گسترده ای نیز همراه است. این بخش به بررسی برخی از این دغدغه ها و راهکارهای موجود می پردازد تا متقاضیان بتوانند با دیدی واقع بینانه و آمادگی کامل وارد این وادی شوند.
دلایل طولانی بودن صف ها و راهکارهای مدیریت انتظارات
یکی از شایع ترین نگرانی ها برای فرزندخواندگی نوزاد، طولانی بودن صف انتظار است، به ویژه برای متقاضیانی که به دنبال نوزاد دختر سالم هستند. این پدیده دلایل متعددی دارد: اولاً، تعداد کودکان واجد شرایط واگذاری (بی سرپرست یا بدسرپرست که مراحل قضایی آنها تکمیل شده باشد) کمتر از تعداد متقاضیان است. ثانیاً، ترجیحات خاص متقاضیان (مانند سن پایین و جنسیت دختر) باعث تجمع تقاضا در یک بخش می شود. برای مدیریت انتظارات، خانواده ها باید واقع بین باشند و در نظر بگیرند که پذیرش کودکان با سنین بالاتر (به ویژه پسران) یا کودکان دارای معلولیت یا بیماری خاص، می تواند زمان انتظار را به طور چشمگیری کاهش دهد و فرصت زندگی جدیدی را به کودکانی ببخشد که شاید شانس کمتری برای پیدا کردن خانواده داشته باشند. این انتخاب نه تنها سخاوتمندانه است، بلکه می تواند مسیر سرپرستی نوزاد را هموارتر سازد.
موضوع پارتی بازی و شفافیت سامانه ملی فرزندخواندگی
نگرانی از وجود پارتی بازی در فرآیند فرزندخواندگی، همیشه مطرح بوده است. سازمان بهزیستی با راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net) تلاش کرده است تا این فرآیند را تا حد امکان شفاف و قابل رصد سازد. این سامانه امکان ثبت نام آنلاین و پیگیری مراحل را فراهم می کند. با این حال، تفاوت در زمان انتظار برای خانواده های مختلف ممکن است ناشی از تفاوت در شرایط و اولویت های متقاضیان باشد، نه پارتی بازی. برای مثال، خانواده ای که پذیرای کودک ۶ ساله یا کودکی با نیازهای ویژه است، طبیعتاً سریع تر از خانواده ای که تنها به دنبال نوزاد دختر است، به نتیجه می رسد. در صورت بروز هرگونه شک و تردید، متقاضیان می توانند از طریق بخش پرسش و پاسخ سامانه یا سامانه دیدبان سازمان بهزیستی با شماره تماس ۱۴۸۲ مراتب را به ستاد کشوری منعکس کنند.
اهمیت پذیرش کودکان با سن بالاتر یا دارای معلولیت
پذیرش کودکان با سنین بالاتر یا کودکان دارای معلولیت و بیماری های خاص، اقدامی ارزشمند و بسیار تأثیرگذار است. این کودکان اغلب در صف انتظار طولانی تری قرار دارند و نیاز مبرمی به عشق و مراقبت خانوادگی دارند. خانواده هایی که آمادگی پذیرش این کودکان را دارند، نه تنها به آنها فرصت زندگی می دهند، بلکه به این کودکان ثابت می کنند که هر انسانی، فارغ از شرایطش، ارزشمند و دوست داشتنی است. فرهنگ سازی در این زمینه بسیار حیاتی است تا جامعه ارزش این نوع فرزندخواندگی را بیشتر درک کند و موانع ذهنی موجود برطرف شود.
فرهنگ سازی در جامعه (لزوم آشکار ساختن موضوع فرزندخواندگی برای نوزاد)
یکی از چالش های فرهنگی مهم در فرزندخواندگی، پنهان نگه داشتن واقعیت فرزندخواندگی از کودک و اطرافیان است. بسیاری از خانواده ها از ترس قضاوت جامعه یا آسیب روحی به کودک، این موضوع را پنهان می کنند. با این حال، تحقیقات روانشناسی نشان می دهد که آگاهی دیرهنگام کودک از این واقعیت، می تواند آسیب های روحی به مراتب جدی تری را به همراه داشته باشد. فرهنگ سازی و آموزش در جامعه برای پذیرش فرزندخواندگی نوزاد به عنوان یک اتفاق طبیعی و زیبا، و تأکید بر لزوم آشکار ساختن این موضوع از همان کودکی، می تواند به سلامت روانی کودک و خانواده کمک شایانی کند. رسانه ها، با ساخت برنامه ها و فیلم هایی که به این موضوع می پردازند، می توانند نقش مهمی در تغییر این ذهنیت ایفا کنند.
مشکلات روانی ناشی از فسخ فرزندخواندگی
تجربه فسخ فرزندخواندگی، یکی از دردناک ترین وقایع برای کودک و حتی خانواده خوانده است. مدیرکل دفتر امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی کشور، سعید بابایی، این اتفاق را سخت ترین تجربه برای کودکان دانسته و بیان کرده است که حتی یک مورد فسخ نیز زیاد است، چرا که ضربه بزرگی به کودک وارد می کند. این امر نشان دهنده اهمیت بررسی دقیق و جامع صلاحیت متقاضیان در مراحل اولیه است. خانواده ها باید با آگاهی کامل و مسئولیت پذیری وارد این مسیر شوند و تنها بر اساس احساسات زودگذر تصمیم گیری نکنند. سازمان بهزیستی با سخت گیری در مراحل ارزیابی، سعی دارد تا حد امکان از بروز چنین اتفاقات تلخی جلوگیری کند و آینده ای امن و پایدار برای کودکان فراهم آورد.
آمار و ارقام (به روزترین اطلاعات موجود)
آگاهی از آمار فرزندخواندگی می تواند تصویری کلی از وضعیت موجود و میزان تقاضا و واگذاری ها ارائه دهد. اگرچه آمارها به سرعت تغییر می کنند و نیاز به به روزرسانی مستمر دارند، اما اطلاعات موجود می تواند دیدگاهی نسبی برای متقاضیان سرپرستی نوزاد فراهم کند.
بر اساس گزارش های سازمان بهزیستی (برگرفته از آمارهای سال ۱۳۹۹ که در منابع رقیب موجود بود)، وضعیت فرزندخواندگی در کشور به شرح زیر بود:
- تعداد کل فرزندخواندگی ها: در شش ماهه نخست سال ۱۳۹۹، مجموعاً ۵۳۹ فرزند بهزیستی در سراسر کشور به فرزندخواندگی رفته اند. این عدد نشان دهنده فعالیت مستمر و تلاش برای پیوند دادن کودکان با خانواده های جدید است.
- پذیرش کودکان دارای معلولیت: در همین دوره، ۲۸ فرزند دارای معلولیت نیز به خانواده ها پیوسته اند. این آمار اگرچه در مقایسه با کل آمار کمتر است، اما نشان می دهد که فرهنگ پذیرش کودکان با نیازهای ویژه در حال گسترش است و خانواده هایی هستند که با قلبی بزرگ، پذیرای این کودکان می شوند.
- استان پیشرو: استان تهران با ۱۵۵ فرزندخواندگی در شش ماهه نخست سال ۱۳۹۹، بیشترین آمار فرزندخواندگی را در بین استان های کشور داشته است. این امر احتمالاً به دلیل جمعیت بالا و مراکز تخصصی بیشتر در این استان است.
توزیع سنی و جنسیتی نوزادان در شیرخوارگاه ها و تقاضاها
بررسی توزیع سنی و جنسیتی نوزادان و کودکان در بهزیستی نشان می دهد که:
تعداد فرزندان بهزیستی از نظر جنسیت تقریباً ۵۰ به ۵۰ است، یعنی تقریباً نیمی دختر و نیمی پسر هستند. اما نکته قابل تأمل اینجاست که بیشتر درخواست ها (حدود ۹۹ درصد) در ابتدا برای نوزاد دختر است. این عدم تعادل بین عرضه و تقاضا، باعث می شود که کودکان با سنین بالاتر، به ویژه پسران، مدت زمان طولانی تری را در مراکز شبه خانواده سپری کنند.
همچنین، حدود ۸۰ درصد فرزندخواندگی ها در سال های اخیر در محدوده سنی ۰ تا ۳ سال صورت می گیرد. این آمار بیانگر تمایل شدید خانواده ها به پذیرش نوزادان و کودکان خردسال است. در مقابل، فرزندخواندگی در سنین بالای ۳ سال متقاضی بسیار کمتری دارد. این موضوع، بار دیگر بر لزوم فرهنگ سازی و تشویق خانواده ها به پذیرش کودکان بزرگ تر یا دارای نیازهای ویژه تأکید می کند تا هیچ کودکی از نعمت داشتن خانواده ای گرم و مهربان محروم نماند.
| موضوع | آمار (۶ ماهه اول سال ۱۳۹۹) |
|---|---|
| تعداد کل فرزندخواندگی ها | ۵۳۹ مورد |
| تعداد فرزندخواندگی کودکان دارای معلولیت | ۲۸ مورد |
| بیشترین آمار فرزندخواندگی (استان) | تهران (۱۵۵ مورد) |
| درصد تقاضا برای نوزاد دختر | تقریباً ۹۹% |
| درصد فرزندخواندگی در رده سنی ۰-۳ سال | تقریباً ۸۰% |
هرچند آمار و ارقام می توانند تصویری کلی از وضعیت موجود ارائه دهند، اما در پس هر عدد، داستانی از انتظار، امید و تغییر زندگی یک کودک نهفته است. این آمارها یادآور این هستند که نیاز به خانواده در کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، واقعی و فوری است.
نتیجه گیری
مسیر گرفتن نوزاد از شیرخوارگاه و پذیرش سرپرستی یک کودک، بی شک یکی از پرچالش ترین اما در عین حال پرمهرترین و معنادارترین تصمیماتی است که یک فرد یا خانواده می تواند در زندگی خود بگیرد. این سفر، با تمامی ابعاد قانونی، اداری، و از همه مهم تر، عاطفی خود، فرصتی استثنایی برای بخشیدن امید و آینده ای روشن به کودکانی است که از حمایت والدین طبیعی خود محروم مانده اند. از آغاز ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی و تهیه مدارک لازم برای فرزندخواندگی نوزاد گرفته تا گذراندن مراحل ارزیابی مددکاری و روانشناسی، و سپس عبور از دوران انتظار و سرانجام دیدار با نوزاد و صدور حکم سرپرستی، هر گام نیازمند صبر، آگاهی و مسئولیت پذیری است.
درک شرایط سنی برای فرزندخواندگی نوزاد، اولویت های پذیرش سرپرستی نوزاد، و آگاهی از قوانین جدید فرزندخواندگی نوزاد در مورد مسائلی چون تغییر شناسنامه، وراثت نوزاد فرزندخوانده، محرمیت نوزاد فرزندخوانده و حضانت نوزاد فرزندخوانده پس از طلاق، همگی از اهمیت بسزایی برخوردارند. همچنین، پرداختن به چالش های فرهنگی مانند طولانی بودن صف ها، شفافیت سیستم و اهمیت فرهنگ سازی در زمینه فرزندخواندگی، می تواند به متقاضیان کمک کند تا با دیدی جامع تر و واقع بینانه تر به این مسیر نگاه کنند.
در نهایت، هدف از تمامی این فرآیندها، تأمین مصلحت عالیه کودک و فراهم آوردن یک محیط امن، گرم و سرشار از عشق برای رشد و بالندگی اوست. برای کسانی که این راه را برمی گزینند، درک اینکه این تصمیم فراتر از یک خواسته شخصی، تعهدی عمیق به یک زندگی و آینده است، بسیار حیاتی است. امید است که این راهنمای جامع، چراغ راهی برای متقاضیان باشد تا با آگاهی و اطمینان خاطر، گام در این مسیر مبارک نهند و حس زیبای والدگری را تجربه کنند.
پیشنهاد می شود برای کسب اطلاعات بیشتر و راهنمایی های تخصصی، متقاضیان با کارشناسان سازمان بهزیستی و مشاوران حقوقی مربوطه تماس حاصل فرمایند. سامانه ملی فرزندخواندگی به نشانی adoption.behzisti.net و شماره تماس دیدبان سازمان بهزیستی ۱۴۸۲، منابعی معتبر برای کسب اطلاعات بیشتر هستند.