چه کشورهایی کنکور دارند

پرسش از اینکه چه کشورهایی کنکور دارند، دغدغه ای است که بسیاری از دانش آموزان و خانواده های ایرانی با آن روبرو هستند. در واقع، بسیاری از کشورهای دنیا سیستم های پذیرش دانشگاهی خاص خود را دارند که برخی از آن ها شباهت زیادی به کنکور ایران دارند، در حالی که برخی دیگر کاملاً متفاوت عمل می کنند و بر سوابق تحصیلی یا آزمون های استاندارد غیرمتمرکز تکیه می کنند. این تنوع در روش ها، چشم اندازی وسیع از فرصت های تحصیلی را پیش روی مشتاقان علم و دانش قرار می دهد.

در ایران، کنکور سراسری به عنوان یکی از مهم ترین و پرفشارترین رویدادهای زندگی تحصیلی، مسیری متمرکز و اغلب تک مرحله ای برای ورود به دانشگاه ها و رشته های محبوب است. این آزمون، با تعیین سرنوشت تحصیلی و شغلی بسیاری از جوانان، فشار روانی قابل توجهی را به جامعه وارد می کند. همین امر کنجکاوی را برای شناخت سیستم های مشابه در سایر نقاط جهان برانگیخته است. برای درک بهتر این تفاوت ها، می توان سیستم های پذیرش دانشجو را بر اساس میزان تمرکز (متمرکز، نیمه متمرکز، غیرمتمرکز) و شیوه ارزیابی (آزمون محور، سوابق تحصیلی محور، یا ترکیبی) دسته بندی کرد.

کشورهایی با سیستم آزمون سراسری بسیار رقابتی

در برخی کشورهای آسیایی، به دلیل جمعیت زیاد و رقابت شدید برای ورود به دانشگاه های معتبر، سیستم های آزمون سراسری با فشاری مشابه و حتی بیشتر از کنکور ایران وجود دارد. این آزمون ها اغلب جنبه ای ملی و سرنوشت ساز دارند و نتیجه آن ها تأثیر عمیقی بر آینده فرد می گذارد.

کره جنوبی: آزمون سونن (Sunneung)؛ ماراتن نفس گیر

در میان تمامی سیستم های پذیرش دانشجو در جهان، شاید بتوان گفت که شیوه ورود به دانشگاه در کره جنوبی، بیشترین شباهت را به کنکور ایران دارد، البته با شدت و فشار مضاعف. آزمون سراسری این کشور که «سونن» (Sunneung) نامیده می شود، نه تنها یک آزمون تحصیلی، بلکه یک رویداد ملی است که تمامی ابعاد زندگی اجتماعی و اقتصادی را تحت تأثیر قرار می دهد.

سونن یک ماراتن طاقت فرساست که تقریباً یک روز کامل به طول می انجامد. صدها هزار دانش آموز کره ای در سکوتی مطلق و تحت تدابیر امنیتی شدید، سرنوشت خود را در چند ساعت رقم می زنند. طراحی سؤالات این آزمون نیز داستانی منحصربه فرد دارد؛ هر سال، حدود ۵۰۰ معلم منتخب از سراسر کشور به مدت یک ماه به مکانی نامعلوم و کوهستانی منتقل می شوند. آن ها از هرگونه ارتباط با دنیای بیرون، حتی خانواده هایشان، محروم هستند تا محرمانه بودن فرآیند طراحی سؤالات تضمین شود. نتیجه این آزمون، نه تنها شغل و درآمد فرد، بلکه جایگاه اجتماعی او را نیز تا حد زیادی تعیین می کند، از این رو فشار روانی بر دانش آموزان و خانواده ها بی سابقه است.

چین: گائوکائو (Gaokao)؛ دروازه آهنین دانشگاه

چین نیز از جمله کشورهایی است که در آن، پذیرش دانشجو عمدتاً بر اساس یک آزمون سراسری و متمرکز به نام «گائوکائو» (Gaokao) صورت می گیرد. این آزمون ملی که سالی یک بار و در مدت سه روز برگزار می شود، تقریباً تنها راه ورود به دانشگاه های دولتی و بسیاری از دانشگاه های خصوصی در این کشور است. دولت چین به تازگی در حال بررسی افزایش تعداد نوبت های برگزاری این آزمون در سال است تا شاید از فشار آن بکاهد.

موفقیت در دروس دوره متوسطه دوم، پیش نیازی برای شرکت در گائوکائو محسوب می شود. این آزمون، دانش و معلومات داوطلبان را در دروس اجباری شامل زبان چینی، زبان خارجی و ریاضیات، به همراه دروس اختیاری دیگر بر اساس رشته مورد نظر، ارزیابی می کند. رقابت برای ورود به دانشگاه های معتبر در چین بسیار شدید است؛ به طوری که تنها حدود ۱۰ درصد از کل داوطلبان پرشمار، می توانند به این دانشگاه ها راه یابند. این سیستم، به وضوح بر توانایی تحلیلی و معلومات فرد تاکید دارد.

ترکیه: YKS؛ سنجش استعداد عمومی

نظام آموزش عالی در ترکیه نیز به شدت متمرکز است و تقریباً تمام دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی آن تحت نظارت وزارت آموزش عالی فعالیت می کنند. تنها راه اصلی پذیرش در اکثر مراکز آموزش عالی ترکیه، آزمون سراسری YKS (Yükseköğretim Kurumları Sınavı) است که شباهت زیادی به کنکور ایران دارد. دانشگاه ها در برگزاری این آزمون و تعیین محل قبولی داوطلبان، تقریباً هیچ دخالتی ندارند.

آزمون YKS سالی یک بار برگزار می شود و شامل دو بخش اصلی است: بخش سنجش که به ارزیابی سوابق تحصیلی و موفقیت دانش آموز در دوران دبیرستان می پردازد، و بخش گزینش که صلاحیت های لازم برای تحصیل در یک رشته خاص را می سنجد. نکته قابل توجه این است که آزمون سراسری ترکیه بیشتر بر سنجش استعداد کلی داوطلب، به ویژه در ریاضیات و زبان، تاکید دارد و کمتر به محتوای دقیق دروس دبیرستان می پردازد. این تمرکز بر استعداد عمومی، ماهیت YKS را کمی از کنکور ایران متمایز می کند، اما نقش تعیین کننده نمره و رتبه در این آزمون برای موفقیت داوطلبان، آن را بسیار شبیه می سازد.

ژاپن: آزمون مشترک ورودی دانشگاه (Common Test)؛ ملاکی در کنار سایر معیارها

سیستم پذیرش دانشجو در ژاپن نیمه متمرکز است. در این کشور، دانشگاه ها از نظر مالی استقلال نسبی از دولت دارند و در نتیجه در فرآیند پذیرش دانشجو نیز تا حدودی مستقل عمل می کنند. با این حال، بسیاری از مراکز آموزش عالی ژاپن، یک آزمون سراسری به نام «آزمون مشترک ورودی دانشگاه» (University Entrance Common Test) را به عنوان یکی از ملاک های اصلی پذیرش در نظر می گیرند.

بر خلاف کنکور ایران که رتبه نهایی تقریباً تعیین کننده مطلق است، در ژاپن دانشگاه ها این اختیار را دارند که وزن دهی به نمره آزمون سراسری را چگونه انجام دهند و حتی آزمون های داخلی خود را نیز برگزار کنند. این آزمون سالی یک بار و طی دو روز برگزار می شود و عمده تاکید آن بر «دانش و اطلاعات» داوطلبان و ارزیابی موفقیت آن ها در یادگیری برنامه درسی دبیرستان است. همچنین، برای سنجش مهارت های شنیداری زبان انگلیسی داوطلبان، یک آزمون شنیداری نیز برگزار می شود.

هند: JEE و NEET؛ رقابت برای رشته های تخصصی

کشور هند نیز با جمعیت کثیر خود، سیستم های آزمون ورودی بسیار رقابتی و متمرکزی را برای رشته های خاص، به ویژه مهندسی و پزشکی، دارد. آزمون هایی مانند JEE (Joint Entrance Examination) برای رشته های مهندسی و NEET (National Eligibility cum Entrance Test) برای رشته های پزشکی، از جمله دشوارترین و رقابتی ترین آزمون های ورودی در جهان محسوب می شوند. این آزمون ها با سطح دشواری بالا و حجم عظیم شرکت کنندگان، به نوعی تعیین کننده سرنوشت حرفه ای هزاران جوان هندی هستند و فشاری مشابه، اگر نه بیشتر، از کنکور ایران را ایجاد می کنند.

کشورهایی با سیستم آزمون های استاندارد یا ورودی های غیرسراسری

در بخش دیگری از جهان، به ویژه در کشورهای غربی، سیستم های پذیرش دانشجو معمولاً کمتر متمرکز هستند و به جای یک آزمون سراسری واحد، بر مجموعه ای از معیارها تکیه دارند که آزمون های استاندارد تنها بخشی از آن محسوب می شوند.

ایالات متحده آمریکا: SAT/ACT و مدل گزینشی

سیستم پذیرش دانشگاهی در ایالات متحده آمریکا کاملاً غیرمتمرکز و گزینشی است. در اینجا خبری از یک کنکور ملی به شیوه ایران نیست. در عوض، دانش آموزان برای ورود به دانشگاه ها باید در یکی از دو آزمون استاندارد و شناخته شده ملی، یعنی SAT (Scholastic Assessment Test) یا ACT (American College Testing) شرکت کنند. این آزمون ها توسط نهادهای غیردولتی برگزار می شوند و نمره آن ها تنها یکی از چندین ملاکی است که دانشگاه ها برای پذیرش دانشجو در نظر می گیرند.

دانشگاه های آمریکایی از یک سیستم پذیرش «جامع نگر» (Holistic Review) استفاده می کنند. به این معنی که علاوه بر نمرات SAT/ACT، سوابق تحصیلی دانش آموز در دبیرستان (GPA)، کیفیت درس های انتخابی، مقالات شخصی (Essays)، توصیه نامه های معلمان و مشاوران، فعالیت های فوق برنامه (شامل ورزشی، هنری، داوطلبانه و غیره) و گاهی مصاحبه، همگی در تصمیم گیری نهایی نقش دارند. تفاوت اصلی با کنکور ایران در این است که هیچ یک از این عوامل، به تنهایی، تعیین کننده مطلق نیست و دانشگاه ها به دنبال دانشجویانی با پتانسیل و شخصیت چندوجهی هستند.

انگلستان: A-Levels و گواهی نامه های ملی

در انگلستان، سیستم پذیرش دانشجو نیمه متمرکز است. در اینجا نیز آزمون ورودی سراسری به مفهوم کنکور ایران وجود ندارد. به جای آن، مهم ترین ملاک های پذیرش، نمرات کسب شده در آزمون های پایان دوره متوسطه، یعنی GCSE (General Certificate of Secondary Education) و به ویژه A-Levels (Advanced Level) هستند. این ها آزمون های ملی هستند که توسط نهادهای غیردولتی برگزار می شوند و چارچوب کلی آن ها را اسناد آموزشی دولت تعیین می کند.

دانشگاه ها برای پذیرش دانشجو، نمرات کسب شده در امتحانات A-Levels را همراه با درخواست ارسالی از طریق سیستم UCAS (Universities and Colleges Admissions Service)، بررسی می کنند. در نهایت، این دانشگاه ها هستند که صلاحیت های مورد نیاز برای پذیرش در رشته های خود را تعیین کرده و آزادانه در مورد پذیرش داوطلبان تصمیم می گیرند. این سیستم تاکید بر عملکرد مداوم تحصیلی در طول دوره دبیرستان دارد، نه صرفاً عملکرد در یک آزمون واحد.

فرانسه: Baccalauréat و شرایط تکمیلی دانشگاه ها

سیستم پذیرش دانشجو در فرانسه نیز نیمه متمرکز محسوب می شود. اصلی ترین ملاک برای ورود به آموزش عالی در این کشور، کسب گواهی نامه «بَکَلوریا» (Baccalauréat) یا معادل آن است. این آزمون سراسری در پایان دوره دوم متوسطه و متناسب با شاخه های تحصیلی مختلف برگزار می شود.

هرچند بکَلوریا ملاک اصلی است، اما بسیاری از موسسات آموزش عالی معتبرتر در فرانسه، علاوه بر نمرات این گواهی نامه، شرایط و الزامات دیگری مانند بررسی رزومه، انگیزه نامه و حتی مصاحبه را نیز برای پذیرش دانشجو در نظر می گیرند. همچنین، انتخاب دوره و موسسه آموزش عالی با توجه به تقاضای داوطلبان، به صورت متمرکز انجام می شود، اما تصمیم نهایی برای پذیرش بر عهده خود دانشگاه ها و موسسات است. این رویکرد ترکیبی، به دانشگاه ها امکان می دهد تا علاوه بر سنجش سطح علمی، به تناسب داوطلب با محیط و رشته تحصیلی نیز توجه کنند.

اسپانیا: آزمون های منطقه ای و دو منظورگی

بر خلاف ایران، در اسپانیا یک آزمون سراسری ملی برای ورود به دانشگاه وجود ندارد. در عوض، هر ایالت و منطقه خودمختار مسئول برگزاری آزمون های عمومی و اختصاصی خود برای پذیرش دانشجو است. این آزمون ها سالانه در دو نوبت برگزار می شوند و شامل دو بخش مرحله عمومی و مرحله تخصصی هستند که به داوطلبان امکان می دهد نمرات خود را بهبود بخشند.

نکته مهم در سیستم اسپانیا این است که آزمون های عمومی و اختصاصی، هر دو بر اساس دروس دوره دوم متوسطه طراحی شده اند و ماهیتی دو منظوره دارند. یعنی این آزمون ها هم دانش و مهارت هایی را که داوطلب در طول دوره دبیرستان کسب کرده می سنجند و هم توانایی ها و صلاحیت های علمی او را برای تحصیل در رشته مورد نظر در دانشگاه ارزیابی می کنند. این سیستم، با عدم وجود یک آزمون ملی یکپارچه، انعطاف پذیری بیشتری را در سطح منطقه ای فراهم می کند.

کشورهایی با سیستم پذیرش سوابق تحصیلی محور یا بدون آزمون سراسری

در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، به ویژه در اروپا و آمریکای شمالی، مدل پذیرش دانشجو به کلی از مفهوم کنکور دور است و تمرکز اصلی بر سوابق تحصیلی و صلاحیت های فردی دانش آموز در طول دوران دبیرستان قرار دارد.

آلمان، کانادا و برخی کشورهای اسکاندیناوی: تمرکز بر سوابق درخشان

کشورهایی مانند آلمان، کانادا و بخش قابل توجهی از کشورهای اسکاندیناوی (نظیر سوئد، نروژ و دانمارک)، معمولاً سیستم پذیرش دانشجو را بر اساس سوابق تحصیلی و مدارک آکادمیک داوطلبان بنا نهاده اند. در این کشورها، اغلب نیازی به شرکت در یک آزمون ورودی ملی یا سراسری خاص دانشگاه نیست. ملاک های اصلی پذیرش شامل معدل دبیرستان، نمرات دروس مرتبط با رشته انتخابی، انگیزه نامه قوی (Personal Statement)، توصیه نامه های اساتید، و مدارک زبان (مانند آیلتس یا تافل) است.

این سیستم به دنبال ارزیابی پایداری عملکرد تحصیلی، علاقه واقعی دانشجو به رشته مورد نظر و توانایی های ارتباطی اوست. البته، این بدان معنا نیست که هیچ گونه آزمونی وجود ندارد؛ ممکن است برای برخی رشته های بسیار رقابتی یا در دانشگاه های خاص، آزمون های داخلی یا مصاحبه های تخصصی برگزار شود. اما این آزمون ها هرگز به مقیاس و اهمیت کنکور سراسری ایران یا آزمون های مشابه در شرق آسیا نیستند و تنها بخشی از فرآیند جامع ارزیابی محسوب می شوند. در این کشورها، تحصیل به عنوان یک حق دیده می شود و پذیرش، بیشتر بر اساس شایستگی های اثبات شده در طول زمان است.

مقایسه و تحلیل کلی: کنکور ایران در برابر جهان

با بررسی سیستم های پذیرش دانشجو در سراسر جهان، روشن می شود که کنکور ایران با ویژگی های خاص خود، پدیده ای نسبتاً منحصر به فرد است، هرچند که آزمون های ورودی یا آزمون های سرنوشت ساز به اشکال مختلف در بسیاری از کشورها وجود دارند. تفاوت های کلیدی کنکور ایران در مقایسه با سایر نظام های آموزشی جهان به وضوح نمایان می شود.

ماهیت تک مرحله ای و همه یا هیچ بودن کنکور ایران، آن را از بسیاری از سیستم ها متمایز می کند. در این سیستم، رتبه کسب شده در یک روز خاص، غالباً تعیین کننده مطلق رشته و دانشگاه قبولی است و فرصت های کمی برای جبران یا ارزیابی های جامع تر فراهم می آورد. این مدل، در گذشته تأثیر کافی برای سوابق تحصیلی را در نظر نمی گرفت و همین امر فشار روانی و اجتماعی بی سابقه ای را بر دانش آموزان و خانواده ها تحمیل می کرد. در حالی که بسیاری از کشورهای دیگر، به سمت سیستم های چندمرحله ای، جامع نگر و ترکیبی حرکت کرده اند که در آن ها عملکرد مداوم تحصیلی، مهارت های فردی و علاقه مندی ها نیز نقش بسزایی دارند.

کشورها به دلایل مختلفی از سیستم های پذیرش متفاوتی استفاده می کنند. تعداد داوطلبان، فلسفه آموزشی حاکم (مثلاً تاکید بر حفظیات در مقابل خلاقیت)، میزان استقلال دانشگاه ها از دولت، نیازهای بازار کار و سطح توسعه یافتگی هر کشور، همگی در شکل گیری این سیستم ها مؤثر هستند. در حالی که کشورهایی با جمعیت زیاد و رقابت بالا (مانند چین، کره جنوبی و هند) به سمت آزمون های متمرکز و بسیار رقابتی گرایش دارند، کشورهای غربی اغلب به سمت ارزیابی جامع تر و غیرمتمرکز متمایل شده اند که فرصت های متنوع تری را برای داوطلبان فراهم می آورد.

کشور	نوع سیستم (متمرکز/نیمه متمرکز/غیرمتمرکز)	وجود آزمون سراسری/ملی	شباهت به کنکور ایران	ملاک های اصلی پذیرش
ایران	متمرکز	بله (کنکور سراسری)	–	رتبه کنکور (عمدتاً)
کره جنوبی	متمرکز	بله (Sunneung)	بسیار زیاد	نمره Sunneung
چین	متمرکز	بله (Gaokao)	زیاد	نمره Gaokao
ترکیه	متمرکز	بله (YKS)	بالا	نمره YKS
ژاپن	نیمه متمرکز	بله (Common Test)	متوسط	نمره Common Test + آزمون داخلی دانشگاه
آمریکا	غیرمتمرکز	خیر (آزمون استاندارد SAT/ACT)	کم	SAT/ACT + سوابق + Essays + توصیه نامه
انگلستان	نیمه متمرکز	خیر (A-Levels آزمون پایان دبیرستان)	کم	نمرات A-Levels + درخواست UCAS
فرانسه	نیمه متمرکز	خیر (Baccalauréat آزمون پایان دبیرستان)	کم	نمرات Baccalauréat + شرایط دانشگاه
اسپانیا	غیرمتمرکز	خیر (آزمون های ایالتی)	کم	نمرات آزمون های ایالتی + سوابق
آلمان	غیرمتمرکز	خیر	بسیار کم	سوابق تحصیلی (معدل) + مدارک زبان

نتیجه گیری: چشم اندازی فراتر از مرزها

در نهایت، می توان دریافت که مفهوم دقیق «کنکور» به شیوه ایرانی آن، پدیده ای نسبتاً منحصر به فرد است، اما آزمون ورودی دانشگاه در کشورهای دیگر به شکل های متفاوت و با سطوح رقابت مختلفی وجود دارد. شناخت این تفاوت ها و فرصت هایی که هر سیستم آموزشی ارائه می دهد، برای دانش آموزان و خانواده ها حیاتی است تا بتوانند مسیر تحصیلی آینده خود را با آگاهی و اطمینان بیشتری انتخاب کنند. بررسی دقیق سیستم های پذیرش کشورها و رشته های مورد علاقه، گامی مهم در تصمیم گیری برای آینده است و می تواند افق های جدیدی را پیش روی مشتاقان تحصیل در سراسر جهان بگشاید.