وقتی جنگ به سخت ترین نقطه رسید

به گزارش مجله سلامتی ایران نام گذاری سال ۱۳۶۵ به سال سرنوشت و عدم موفقیت در عملیات کربلای ۴ بحران بزرگی را برای فرماندهان جنگ ایجاد کرده بود.

آقای هاشمی رفسنجانی به عنوان فرمانده عالی ادامه جنگ را به شرط تضمین پیروزی مقبول می دانست و فرماندهان یگان های سپاه نیز که از نتایج عملیات کربلای ۴ دچار فشار روحی بودند و نیز استحکامات شلمچه را غیرقابل عبور می دانستند نه تنها تضمین پیروزی را میسر نمی دیدند بلکه کسب موفقیت در شلمچه را امکان ناپذیر ارزیابی می کردند.

اما در این میان فرمانده کل سپاه که از شکست در کربلای ۴ فقط ضعف دشمن در شلمچه را شناسایی کرده بود از نادر افراد امیدواری بود که در جلسات تصمیم گیری بر اجرای عملیات در منطقه شلمچه اصرار می ورزید.

به هر صورت عملیات کربلای ۵ در وضعیت بسیار دشواری طراحی و اجرای آن بلافاصله در ۱۹ دی ماه سال ۱۳۶۵ آغاز شد که تا ۷ اسفند همان سال نیز ادامه یافت.

در این عملیات مواضع عراق در کانال پرورش ماهی پنج ضلعی و شلمچه از سمت شمال مورد هجوم قرار گرفت و بسیاری از دژهای نفوذناپذیر تسخیر شد.

 فرصت دادن به نیروهای سپاه و واگذاری این منطقه به معنای تسلیم عراق و تحقق خواسته های جمهوری اسلامی ایران در جنگ بود؛ لذا عراق پذیرفت که برای سدکردن حرکت رزمندگان ایران بهای سنگینی بپردازد و با گسیل انبوه نیروهای خود به منطقه ای با وسعت کم در زیر آتش شدید و مؤثر نیروی خودی ایستادگی نماید.

بااین حال ارتش عراق نتوانست مانع از سقوط مواضع خود در شرق بصره شود و ۸۰ درصد از هدف های عملیات کربلای ۵ تأمین شد. پیروزی ایران در این زمین شمارش معکوس پایان جنگ را در پی داشت.

عبور از استحکامات شرق بصره نشان داد پیروزی ایران در هر وضعیت متصور است لذا برای جلوگیری از شکست عراق تلاش گسترده ای صورت گرفت که درنهایت به تصویب قطعنامه ۵۹۸ انجامید»۱

روایت سردار محمدرضا عیدی زاده و جنگ سخت در خاکریزهای نونی شکل

سردار محمدرضا عیدی زاده؛ فرمانده لشکر مهندسی رزمی ۴۲ قدر در دوران دفاع مقدس در کتاب تاریخ شفاهی خود که توسط مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس به چاپ رسیده به بیان خاطرات خود به ویژه عملکرد لشکر مهندسی رزمی ۴۲ قدر در این عملیات پرداخته که به مناسبت سالروز آن منتشر می شود:

عملیات کربلای ۵ در تاریخ ۱۹ دی ۶۵ در منطقه شلمچه با هدف تصرف شلمچه و پیشروی به سوی بصره شروع شد. در این عملیات منطقه ای به وسعت هفتادوپنج کیلومترمربع به تصرف رزمندگان اسلام درآمد

. نیروهای خودی در تصرف کانال پرورش ماهی پنج ضلعی و شلمچه موفق بودند؛ ولی این محدوده بسیار کوچک بود و با مناطق دیگر قابل مقایسه نبود. توان رزمنده ها زیاد بود؛ ولی در این عملیات هم نتوانستند استفاده از موفقیت کنند و مناطق مدنظر را به تصرف خود دربیاورند؛ یعنی همان کمبودها و کاستی های عملیات های قبل وجود داشت و اینجا هم گرفتار آنها شدیم.

زمین این منطقه کاملاً با مین موانع سنگرهای مستحکم و خاکریزهای نونی شکل مسلح شده بود. این خاکریزهای نونی شکل در حقیقت همان اصلاح شده خاکریزهای مثلثی عملیات رمضان بود که تصرف آن ها خیلی مشکل بود. زمین منطقه مسطح و مسلح بود و می بایست با دشمنی که بالای آن بود با تمام قوا می جنگیدیم.

وقتی یک نقطه را تصرف می کردیم پیروز نمی شدیم و می بایست کل خاکریز را با نبردی سخت تصرف می کردیم تا بر یک خاکریز هلالی مسلط شویم. یگانی که وارد درگیری خاکریزهای نونی یا هلالی می شد کاملاً تجزیه می شد.

همه زمین های منتهی به خاکریزهای نونی شکل مسلح به مین بود. من و احمد جوانبخش به یکی از این خاکریزهای نونی شکل رفتیم. بچه های گردان عملیات خاکی ما آنجا خاکریز جدید می زدند؛ کارها را هماهنگ کردیم و در حال برگشتن قرار بود دوتایی از داخل کانال روی دژ به عقب برگردیم. من: گفتم شما برید. من از راه میانبر بین خاکریزها عبور می کنم پایین دژ که رسیدیم مین های ضدنفر گوجه ای زیادی ریخته شده بود. نشستم چند تا مین را بررسی کردم دیدم همه مسلح هستند. احمد گفت: بیا این ها رو خنثی کنیم و همین مسیر میان بر رو ادامه بدیم. قبول نکردم و از همان راه قبلی کانال داخل دژ به مقر رفتیم.

می خواهم بگویم دشمن زمین آن منطقه را به شدت مسلح کرده بود. از طرفی هم با انواع سلاح های زمینی و هوایی آتش بسیار سنگینی روی این منطقه کوچک می ریخت و ما با تراکم نیرو و امکانات در این مکان تلفات بسیار زیادی می دادیم.

 در آن وضعیت ما اقدامات مهندسی رزمی را انجام دادیم که به کم شدن تلفات کمک می کرد؛ از جمله باز کردن خط خودی برای احداث جاده احداث خاکریز به سمت سنگرهای نونی شکل احداث مقر تاکتیکی برای قرارگاه و لشکر ۴۲ در پنج ضلعی. این ها بخشی از کارهایی بود که انجام می دادیم.

منطقه ای که تعیین کننده سرنوشت جنگ بود/مواجهه با زمین کاملاً مسلح

یکی دو روز از شروع عملیات گذشته بود که از خط پنج ضلعی به مقر برمی گشتیم. در مسیر جاده روی زمین مین ریخته شده بود و همه هم مسلح بودند. به کمک چند نفر از دوستان شروع به خنثی سازی و جمع کردن آن ها کردیم. بااینکه آتش دشمن زیاد بود مسیر عبور پاک سازی شد؛ بعد متوجه شدیم صادق باقرزاده یکی از دوستان جهادی ما در ستاد قرارگاه کربلا روی همین مین ها رفته و مچ پایش قطع شده است.

 پشت دژ مین های زیادی بود که به دلیل وجود جاده پایینی عجله زیادی برای پاک سازی آن ها نداشتیم. با ابتکار عمل بچه های مهندسی و پلکانی کردن دژها یگان های عملیاتی به سرعت از کنار دژ عبور می کردند. به هرحال این منطق میدان جنگ سرنوشت ساز تمام عیاری بین ما و دشمن بود؛ چون آخرین نقطه ای بود که برای رسیدن به شهر بصره و تعیین سرنوشت جنگ انتخاب شده بود.

 در عملیات های قبلی واقعاً زمینی به این شکل نداشتیم البته ما از مجموعه عملیات های قبلی تجربه های خوبی کسب کرده بودیم؛ مثلاً در عملیات والفجر مقدماتی زمین رملی مسلح به انواع و اقسام موانع کانال و مواد منفجره را داشتیم که سختی های خاص خودش را داشت؛ ولی در این منطقه از همه جهات تحت فشار بودیم و وضعیت نظامی و سیاسی کشورمان اقتضا می کرد که در آن مقطع با همه توان بجنگیم. دشمنان ما هم به این حساسیت واقف بودند و با همۀ توان با ما می جنگیدند.

در این عملیات هرچند نتوانستیم از آن مقداری که تصرف کرده بودیم جلوتر برویم عقب نشینی هم نکردیم و ایستادگی و مقاومت ما درس بزرگی به دشمنان داد.

این عملیات سختی های همۀ عملیات های بزرگ قبلی را داشت. ما مرد جنگ شده بودیم و می بایست از همه تجربیات خود استفاده می کردیم ولی این جنگ واقعاً جنگ سخت و پیچیده ای بود.

آتش سنگین در شلمچه/استقبال از شهادت با لبخند

واقعاً منطقه شلمچه عجیب بود. پنج ضلعی منطقه ای بود که همۀ آتش های دشمن در آن مؤثر بود؛ چون منطقه کوچک بود آتش بی هدف دشمن هم کلی تلفات می گرفت. علاوه براین دشمن خاکریزهای نونی و هلالی مقطع را تجهیز و تسلیح کرده بود که تصرف هرکدام از آن ها به یک عملیات مستقل نیاز داشت. ما مجبور بودیم عملیات های گوناگونی انجام بدهیم.

حدود هفت هشت روز از شروع عملیات کربلای ۵ گذشته بود. مرتضی قربانی فرمانده لشکر ۲۵ کربلا در خط مقدم در غرب کانال پرورش ماهی بود و دشمن فشار سنگینی آورده بود. درگیری های سخت با دشمن ادامه داشت.

قرار شد من با قاسم حاجی محمدحسن که به جای من مسئول مهندسی قرارگاه کربلا شده بود و علی اکبر شیردم هم که جانشین او بود؛ به کمک مرتضی قربانی برویم و ببینیم چه کار می توانیم برای یگان او انجام بدهیم.

 بعد از کانال ماهی جاده ای بود که می خواستیم از آن عبور کنیم. عادت کرده بودیم با انفجار هر گلوله ای نمی نشستیم به قولی این صداها برای ما عادی شده بود؛ ولی به دلیل آتش سنگین من و حاج قاسم به ناچار چندبار درازکش شدیم تا از آن منطقه عبور کردیم و به محل استقرار مرتضی قربانی در یک کانال کوچک رسیدیم.

 کانال باریک و کم عمقی بود که فقط تا کمر ایشان را پوشش داده بود. آنجا مقر فرماندهی لشکرش بود. ما هم کنارش نشستیم یکی از فرماندهان گردانهای او آمده بود و داشت به ایشان گزارش می داد. گلوله ای نزدیک ما به زمین خورد. همان جا دیدیم فرمانده گردان غرق در خون لبخندی زد و شهید شد.

 می خواهم بگویم فشار عجیبی روی همه نیروها بود. شاید بیشتر گردانهایی که به خط مقدم جبهه می آمدند همه تلاششان این بود که فقط بتوانند آنجا را حفظ کنند؛ چون دشمن دائم پاتک می کرد که بیاید و گوشه و کناری از این منطقه را بگیرد.

ازنظر سنگینی آتش دشمن همه جای این منطقه همین وضعیت را داشت؛ طوری بود که سه گروهان ماشین آلاتی که ما برای منطقه عملیاتی می فرستادیم تا به خط مقدم می رسید نیمی از نیروها و تجهیزاتش از رده خارج می شد.

اقدامات لشکر ۴۲ مهندسی غرب در منطقه عملیاتی

 در این منطقه لشکر ۴۲ مهندسی قدر با اعزام گردان و گروه های مهندسی به خط مقدم لشکرهای عملیاتی را پشتیبانی می کرد. احداث جاده دسترسی و آشیانه توپخانه در شلمچه و پشت دژ ایران احداث پد بالگرد احداث جاده از خط رهایی شلمچه به پنج ضلعی احداث جاده در پایین دژ ایران احداث جاده انحرافی از جاده اصلی و احداث اسکله و پد در منطقه آب گرفتگی احداث اورژانس صحرایی و دوش سیار برای استحمام مصدومان شیمیایی ازجمله کارهای لشکر ما در این منطقه بود.

مدتی که آنجا بودیم واقعاً توان لشکر ما از لحاظ ماشین آلات و نیرو تحلیل رفته بود. بعضی وقت ها اصلاً توان کمک به دیگر لشکرها را نداشتیم.

 یک روز در قرارگاه تاکتیکی کربلا احمد غلامپور گفت که شما فلان کار را انجام بدهید من گفتم: ما این اندازه توان نداریم که بتونیم این کار رو انجام بدیم؛ ولی حاج قاسم (حاجی محمدحسن) به غلامپور گفت: ما انجام میدیم. به هرحال قرار شد این کار انجام شود. به حاج قاسم گفتم هرچی هم بخوای و هرچی دارم به شما می دم؛ ولی حاج قاسم حواست باشه اینجا مشکلات خاص خودش رو داره زود قول نده.

 او می گفت: ما هر چی توان داریم کمک می کنیم. بچه تهران و داش مشتی بود: گفتم باشه من کمکت می کنم. اتفاقاً چند دستگاه ماشین آلات در تعمیرگاه داشتیم و چند تا ماشین هم در منطقه بود. گفتم: این ها تجهیزات و امکانات لشکر ماست نیروی انسانی ماهر هم هرچی بخوای بهت میدم.

به هرحال گروه های مهندسی را با تجهیزات کامل آماده اعزام به منطقه عملیاتی کردیم و آن ها نزدیکی های غروب به فرماندهی حاج قاسم حرکت کردند.

چیزی از شب نگذشته بود که همدیگر را دیدیم. حاج قاسم قبلاً که مسئولیت نداشت سختی های کار را به خوبی الآن متوجه نمی شد. وقتی او را دیدم پرسیدم حاجی چی کار کردید؟ چی شد؟

 دیدم وارفته است. گفت هرچی داشتیم نرسیده به خط منهدم شد. به او گفتم: عجب! حالا که مسئولیت داری تازه می فهمی جنگ توی پنج ضلعی یعنی چی. می خواهم بگویم جنگ در پنج ضلعی این طوری بود. گردان ماشین آلات تا به خط مقدم برسد اگر کل آن از رده خارج نمی شد نصفه می. شد وضعیت بسیار سختی بود.

ازآنجاکه منطقه پنج ضلعی خیلی کوچک بود و دشمن تمرکز آتش گسترده ای بر آن داشت تلفات انسانی و تجهیزات ما در آن زیاد بود.

 از همان ابتدا قرارگاه کربلا دنبال این بود که این منطقه را گسترش بدهد. بخشی از تخلیه آب گرفتگی منطقه و ایجاد خط پدافندی جدید به لشکر ۴۲ مهندسی قدر واگذار شد.

 ابتدا آب منطقه با زحمت و کار زیاد تخلیه شد. هنوز زمین خیس بود که با بیل مکانیکی و بلدوزر حدود خط پدافندی مشخص شد و خاکریزی احداث شد. شروع کننده و یکی از افراد مؤثر این کار فرمانده گردان عملیات خاکی ما؛ حسین مالمیر بود که در همین عملیات در تاریخ ۲۳ دی ۶۵ به شهادت رسید.

بعضی وقت ها حسن دانایی فر جانشین قرارگاه کربلا را می دیدم که تا نیمه های بدنش در گل ولای است و کار را دنبال می کند. ما زمان و دستگاه های زیادی به کار گرفتیم تا بتوانیم خاکریز احداث کنیم. جنس زمین منطقه گل رس و لجن بود.

 ابتکار هنرمندانه بچه های راننده و فرماندهان و نیروهای مخلص مهندسی بود که توانستند در زمین باتلاقی که چندین سال آب روی آن بود خاکریز بزنند و خط پدافندی جدیدی ایجاد کنند. این خط تقریباً از آبگیر کانال پرورش ماهی شروع می شد تا دژ عراق ادامه داشت و جناح پنج ضلعی را پوشش می داد و امنیت آن را تأمین می کرد.

 البته نیروی زیادی در این خط مستقر نشد؛ فقط گردان پیاده ای که در اختیار لشکر ما بود توانست در آن مستقر شود. به هرحال هر مسئله ای که پیش می آمد نیاز بود طرح جدیدی ارائه شود. لشکر ما مأمور به قرارگاه کربلا بود و به عنوان پشتیبانی کننده یگان های عملیاتی قرارگاه انجام وظیفه می کرد.

حضور فرماندهان در خط مقدم/دویدن فرمانده با تنی بی سر

در حین درگیری های عملیات کربلای ۵ برای اجرای مأموریتی نزد آقای محمدجعفر اسدی فرمانده لشکر ۳۳ المهدی (عج) رفتم. اتفاقاً لحظه ای که خدمت ایشان رسیدم؛ یکی از بهترین مسئولان محور عملیاتی لشکرش شهید شده بود.

تعریف می کرد: با انفجار گلوله سرش کنده شده بود. دیدم کنار خاکریز با بدن بدون سر مقدار زیادی همین طور می دوید. این نشانه ای از حضور فرمانده لشکر و فرمانده محور در خاکریز خط مقدم جبهه بود. منطقه عملیاتی این طوری اداره می شد.

استفاده رژیم عراق از بمب خوشه ای /تا کربلا رسیدن یک یا حسین دیگر

در این عملیات دشمن به دلیل دید خوبی که دیده بان هایش به منطقه داشتند آتش سنگین هدفمندی می ریخت و از طرفی بمباران هوایی هم می کرد.

 یک روز غروب سرگرم تماشای مانور هواپیماهای دشمن در منطقه بودم که ناگهان محل استقرار ما بمباران خوشه ای شد. کنار ما سنگر تبلیغات بود که از بلندگوی آن نوحۀ معروف حاج صادق آهنگران پخش می شد؛ تا کربلا رسیدن یک یا حسین دیگر.

 در همین حال بمب های خوشه ای پشت سرهم در اطراف من به زمین می خورد. هرلحظه انتظار این را داشتم یک بمب روی سرم بخورد. برای حاج صادق آهنگران این خاطره را تعریف کردم به او گفتم: اگه اونجا بودی سرت رو می ذاشتم زیر یکی از این بمب های خوشه ای تا یه یا حسین دیگه بگی.

 بمباران خوشه ای در واقع نوعی عملیات روانی خاص بود که دشمن انجام می داد و اعصاب رزمندگان را به هم می ریخت و منطقه وسیعی را آلوده می کرد. خود من تا آن روز که بالای سنگر بودم شاید اثر تخریبی این بمب های خوشه ای بر اعصاب بچه ها را حس نکرده بودم.

کار مهندسی در منطقه عملیاتی کربلای ۵ از روز اول با عملیات رزمی کوچک و بزرگ توأم بود و تا روز آخری که آنجا بودیم ادامه داشت. منطقه دائم بمباران می شد و تلفات سنگینی هم می گرفت.»۲

منابع:

۱-جمعی از نویسندگان اطلس جنگ ایران و عراق تهران سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس چاپ چهارم ۱۳۹۹ صفحه ۷۷

۲-مشفقی خامنه محمدرضا تاریخ شفاهی دفاع مقدس: روایت محمدرضا عیدی زاده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی: مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس تهران ۱۴۰۲ صص ۱۷۲ ۱۷۳ ۱۷۴ ۱۷۵ ۱۷۶ ۱۷۷ ۱۷۸ ۱۷۹ ۱۸۰

انتهای پیام