حکم نزدیکی با همسر در ماه محرم

در ایام سوگواری سید و سالار شهیدان، امام حسین (ع)، بسیاری از زوجین به دنبال پاسخی روشن درباره حکم شرعی نزدیکی با همسر هستند. پاسخ فقهی صریح این است که روابط زناشویی در ماه محرم و صفر حرام نیست، اما رعایت احترام و ادب به شعائر حسینی، امری پسندیده و معنوی به شمار می رود. این ابهام، گاه سایه ای از تردید بر زندگی مشترک می اندازد و خانواده ها را با پرسش هایی مواجه می سازد که نیاز به نگاهی عمیق و مستدل دارد. زمانی که صحبت از احکام شرعی به میان می آید، تکیه بر اطلاعات صحیح و دقیق، نه تنها آرامش خاطر می آورد، بلکه کمک می کند تا مسیر زندگی بر اساس رضایت الهی و احترام به باورهای دینی طی شود.

تجربه نشان داده است که بسیاری از باورهای عمومی در جامعه، گاه با آنچه فقها و مراجع تقلید بیان می کنند، تفاوت هایی دارد. این مقاله کوششی است برای رفع این ابهامات و ارائه راهنمایی جامع و مستند، تا خانواده ها با قلبی مطمئن و آگاه، نسبت به این موضوع مهم تصمیم گیری کنند. در این مسیر، به تفکیک میان آنچه حرام است و آنچه مکروه یا مستحب است، می پردازیم و می کوشیم تا با استناد به فتاوای مراجع معظم تقلید، زوایای این موضوع را روشن سازیم. این سفر درونی برای یافتن حقیقت، ما را با عمق نگاه فقه اسلامی به نیازهای انسانی و همزمان، پاسداشت ارزش های معنوی، آشنا می سازد.

ابهام زدایی از یک باور رایج: آیا نزدیکی در ماه محرم حرام است؟

در میان بسیاری از خانواده ها، شاید این پرسش شکل گرفته باشد که آیا با فرارسیدن ماه محرم، آن ماه پر از اندوه و عزای حسینی، روابط زناشویی باید به طور کامل متوقف شود و هرگونه نزدیکی با همسر، عملی حرام تلقی می گردد؟ این باور، ریشه های عمیقی در فرهنگ و سنت های مذهبی ما دارد و اغلب از احساس احترام عمیق به اهل بیت (ع) و ایام عزاداری نشأت می گیرد. اما برای یافتن پاسخ صحیح و فقهی این پرسش، لازم است تا نگاهی به منابع اصیل شرعی بیندازیم و از افکار عمومی فراتر رویم.

واقعیت فقهی این است که نزدیکی با همسر در ماه محرم و صفر، شرعاً حرام نیست. در هیچ یک از آیات قرآن کریم و روایات معتبر اهل بیت (ع)، نصی صریح بر حرمت روابط زناشویی در این ایام وارد نشده است. آنچه در فقه اسلامی حرام شمرده می شود، فعلی است که انجام آن به کلی ممنوع و موجب عذاب الهی است، مانند زنا یا روابط جنسی در ایام حیض و نفاس. در حالی که برای ماه محرم، چنین منعی وجود ندارد. این نکته مهم، آرامش خاطری برای زوجین به ارمغان می آورد که در عین حفظ احترام به شعائر، می توانند زندگی مشترک خود را به روال طبیعی ادامه دهند.

تفکیک میان حرام، مکروه و حلال: نگاهی به اصول فقهی

در فقه اسلامی، اصطلاحات حرام، مکروه و حلال هر یک معنای خاص خود را دارند که فهم آن ها در مواجهه با موضوعاتی چون نزدیکی در ماه محرم، ضروری است. حرام، به معنای ممنوعیت قطعی و شرعی یک فعل است. انجام آن مجازات اخروی دارد و در بعضی موارد، مجازات دنیوی نیز شامل حال عامل آن می شود. مثلاً، روابط زناشویی در ایام حیض زن، شرعاً حرام است و باید از آن پرهیز کرد.

در مقابل، حلال به معنای جواز و مشروعیت انجام یک عمل است. غالب افعال و روابط انسانی، در حالت عادی حلال شمرده می شوند، مگر اینکه دلیل خاصی بر حرمت یا کراهت آن وجود داشته باشد. روابط زناشویی بین زن و شوهر نیز از همین دسته است؛ یک حق و نیاز طبیعی و مشروع است.

اما مکروه، معنایی میانه دارد. کاری است که انجام آن حرام نیست، اما از نظر شرعی ناپسند است و ترک آن رجحان دارد. ترک مکروه ثواب دارد و انجام آن، عذاب الهی را در پی ندارد، اما ممکن است از برکات و آثار مثبت معنوی آن عمل بکاهد یا برکات دیگری را از انسان دور کند. در بحث نزدیکی در ماه محرم، غالباً صحبت از کراهت به میان می آید نه حرمت، که همین تمایز، کلید فهم دقیق این موضوع است. این تفاوت، به ما یادآوری می کند که فقه اسلامی، با ظرافت و دقت، میان سطوح مختلف احکام تفاوت قائل شده است تا زندگی انسان ها را بر اساس حکمت و مصلحت هدایت کند.

فتاوای مراجع عظام تقلید درباره نزدیکی در ماه محرم

برای دستیابی به اطمینان خاطر و پیروی از راهنمایی های شرعی، ضروری است که به فتاوای مراجع عظام تقلید، که خود پاسداران علم و فقه اهل بیت (ع) هستند، مراجعه کنیم. در مورد حکم نزدیکی با همسر در ماه محرم و صفر، عموم فقها بر عدم حرمت اتفاق نظر دارند. در ادامه به خلاصه ای از فتاوای برخی از این بزرگان اشاره می کنیم:

* آیت الله العظمی خامنه ای: در پاسخ به استفتائی درباره حکم نزدیکی با همسر در ماه محرم و صفر، ایشان به صراحت بیان داشته اند که فی نفسه حرمتی ندارد. اما توصیه به رعایت ادب و احترام به ایام عزاداری می کنند، به ویژه در روزهای اوج عزاداری مانند تاسوعا و عاشورا.
* آیت الله العظمی سیستانی: دفتر ایشان نیز در پاسخ به این پرسش، اعلام کرده است که نزدیکی با همسر در ماه محرم حرام نیست. البته تأکید بر عدم انجام اعمالی که با حزن و عزاداری منافات دارد، مانند عیش و نوش و شادی های افراطی، می شود، اما روابط زناشویی متعارف، جزو این دسته قرار نمی گیرد.
* آیت الله العظمی مکارم شیرازی: از منظر ایشان نیز، نزدیکی با همسر در ایام محرم و صفر، حتی در شب عاشورا، از نظر شرعی حرام نیست. ایشان نیز مانند سایر مراجع، توصیه به رعایت احترام و ادب به خاطر عظمت این ایام می کنند. اگر ضرورت یا نیاز خاصی باشد و ترک آن منجر به مشقت شود، ایرادی ندارد.
* آیت الله العظمی وحید خراسانی: از دیدگاه ایشان نیز، اصل نزدیکی در ماه محرم حرام نیست. ایشان نیز توجه به حریم و احترام این ایام را توصیه می کنند، اما نه در حد حرمت شرعی.

از این فتاوا درمی یابیم که هیچ یک از مراجع معظم تقلید، نزدیکی با همسر در ماه محرم را حرام ندانسته اند. این فتاوا، چراغ راهی هستند برای زوجینی که می خواهند زندگی مشترک خود را بر اساس موازین شرعی و با احترام به شعائر دینی پیش ببرند. با این حال، تأکید می شود که هر فردی باید به رساله عملیه یا استفتائات مرجع تقلید خود رجوع کند تا از حکم دقیق و نظر ایشان در این خصوص، با توجه به شرایط خاص خود، اطمینان کامل حاصل کند. این رویکرد، نه تنها نشان از تقید به احکام الهی است، بلکه بیانگر فهم عمیق از اهمیت مرجعیت در فقه شیعه است.

رعایت ادب و احترام در محضر عزای حسینی

با علم به اینکه نزدیکی با همسر در ماه محرم حرام نیست، حال این پرسش مطرح می شود که آیا هیچ ملاحظه ای در این ایام نباید داشت؟ اینجا، بحث از حکم شرعی فراتر رفته و به حوزه ادب، احترام و اخلاق معنوی وارد می شود. تجربه زیستی ما انسان ها نشان می دهد که در سوگ عزیزان خود، به رسم احترام و همدردی، از برخی امور عادی زندگی که ممکن است با حال و هوای غم منافات داشته باشد، پرهیز می کنیم. مثلاً، در ایام سوگواری یکی از نزدیکان، عرفاً از برگزاری جشن یا روابط خاصی که جنبه شادمانی دارد، دوری می جوییم. این پرهیز، ناشی از حرمت شرعی نیست، بلکه از یک احساس عمیق انسانی و احترام به جایگاه متوفی و بازماندگان او سرچشمه می گیرد.

همین رویکرد را می توانیم به ایام عزاداری سیدالشهداء (ع) نیز بسط دهیم. ماه محرم، به ویژه روزهای تاسوعا و عاشورا، اوج مظلومیت و شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفای ایشان است. پرهیز از روابط زناشویی در این ایام خاص، نه به دلیل حرمت شرعی، بلکه به عنوان نوعی ابراز همدردی، احترام و تعظیم شعائر الهی، عملی پسندیده و دارای ارزش معنوی فراوان است. این انتخاب، یک تصمیم اختیاری و برخاسته از عمق باور و ارادت قلبی به اهل بیت (ع) است و از یک خودسازی درونی برای همراهی با فضای حزن و اندوه این ماه نشأت می گیرد.

از سوی دیگر، باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که در نظام خانواده، حقوق متقابلی وجود دارد. اگر یکی از زوجین، به خصوص شوهر، نیازی مشروع به نزدیکی داشته باشد و زن به دلیل عزاداری تمایل به اجتناب داشته باشد، لازم است که با درایت و تفاهم عمل شود. در فقه اسلامی، پاسخگویی زن به نیاز مشروع شوهر، (در صورت عدم وجود عذر شرعی مانند حیض)، یک تکلیف شرعی است. بنابراین، اگر شوهر به این رابطه نیاز داشته باشد و زن از روی احترام به ایام عزاداری بخواهد از آن اجتناب کند، باید با حفظ احترام و جلوگیری از هرگونه تنش در زندگی مشترک، راه حلی مناسب یافت. هدف این است که هم حرمت ایام عزاداری حفظ شود و هم از ایجاد گناه یا مفاسد احتمالی جلوگیری گردد. این تعادل، نشان دهنده حکمت و گستردگی نگاه اسلام به تمامی ابعاد زندگی انسان است، جایی که نیازهای طبیعی در کنار ارج نهادن به معنویت قرار می گیرند.

روز عاشورا و ایام اوج سوگواری: آیا حکمی متفاوت وجود دارد؟

در میان ایام محرم، روزهای تاسوعا و عاشورا، قلّه عزاداری و سوگواری برای شهادت امام حسین (ع) و یاران باوفایش محسوب می شوند. این روزها، با حزن و اندوهی بی مانند در قلب شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) همراه است و فضای جامعه نیز عطر و بوی خاصی از غم و ماتم به خود می گیرد. طبیعی است که در چنین ایامی، حساسیت ها نسبت به رعایت آداب و رسوم عزاداری، به مراتب بیشتر شود و پرسش هایی درباره جزئیات احکام شرعی، پررنگ تر جلوه کند.

شاید بسیاری تصور کنند که حداقل در روز عاشورا، حکم نزدیکی با همسر، از کراهت به حرمت تغییر می کند یا دست کم، تأکید بر ترک آن به شدت افزایش می یابد. اما همانطور که در بخش های پیشین به آن اشاره شد، حکم کلی فقهی، یعنی عدم حرمت شرعی نزدیکی با همسر، حتی در روز عاشورا نیز پابرجا است. هیچ نصی بر حرمت روابط زناشویی در این روز خاص نیز وارد نشده است.

با این حال، کراهت و ناپسند بودن این عمل در ایام اوج عزاداری، به دلیل عظمت مصیبت وارده بر اهل بیت (ع)، به مراتب بیشتر از سایر روزهای محرم است. این نهی از کراهت، از یک درک عمیق معنوی و احساس همذات پنداری با حزن و اندوه آن بزرگواران نشأت می گیرد. فرض کنید خانواده ای در سوگ عزیزترین فرد خود نشسته است؛ در چنین فضایی، کمتر کسی به دنبال روابط زناشویی خواهد بود، زیرا قلب و روح او غرق در مصیبت است. حال تصور کنید که این سوگ برای امام و مقتدای بشریت باشد؛ آنگاه پرهیز از اعمالی که با حزن منافات دارد، نوعی ابراز ارادت و ادای احترام قلبی خواهد بود.

پرهیز از روابط زناشویی در روز عاشورا، نه به دلیل حرمت شرعی، بلکه به عنوان ابراز همدردی و تعظیم شعائر الهی، عملی پسندیده و دارای ارزش معنوی فراوان است.

اهمیت نیت و توجه قلبی در این ایام بسیار بالاست. کسی که با تمام وجود خود را در فضای عزای حسینی قرار می دهد، ممکن است خود به خود تمایلی به روابط زناشویی نداشته باشد و این ترک، از روی اختیار و معرفت قلبی انجام گیرد. در چنین شرایطی، این پرهیز، موجب قرب الهی و ثواب اخروی خواهد بود. اما اگر به هر دلیلی، نیاز مبرمی وجود داشته باشد و ترک آن موجب مشقت و ایجاد مشکل در زندگی مشترک گردد، از نظر شرعی، نزدیکی در این ایام، حرام شمرده نمی شود. فقه اسلامی، همواره راهگشاست و بن بست ایجاد نمی کند، بلکه با ارائه احکام و آداب، مسیر کمال و سعادت را نشان می دهد. در نهایت، این تصمیم، یک انتخاب شخصی بین زوجین است که با تفاهم و احترام متقابل و با در نظر گرفتن عظمت ایام، بهترین مسیر را انتخاب کنند.

زمان ها و شرایط مکروه برای روابط زناشویی (فراتر از محرم)

فقه اسلامی، برای تمامی ابعاد زندگی انسان، از جمله روابط زناشویی، آداب و توصیه هایی دارد که فراتر از چارچوب حلال و حرام است. برخی از این توصیه ها، به زمان ها و شرایطی اشاره دارند که انجام نزدیکی در آن ها، گرچه حرام نیست، اما مکروه شمرده می شود. این کراهت، اغلب ریشه در روایات معصومین (ع) و توصیه های اخلاقی برای حفظ برکت، سلامت جسم و روان، و تربیت فرزند صالح دارد. شناخت این موارد مکروه، به زوجین کمک می کند تا با آگاهی بیشتری نسبت به زندگی مشترک خود اقدام کنند و از برکات معنوی بیشتری بهره مند شوند.

لیستی از زمان ها و شرایطی که نزدیکی با همسر مکروه است، به شرح زیر است:

• بین الطلوعین: از طلوع فجر (اذان صبح) تا طلوع آفتاب. این زمان، مخصوص ذکر، دعا و عبادت است.
• هنگام غروب آفتاب: این زمان نیز، لحظه دگرگونی روز و شب و زمان اذان و دعا محسوب می شود.
• شب اول هر ماه (غیر از ماه رمضان): در روایات، به پرهیز از جماع در شب اول ماه، به جز ماه مبارک رمضان، توصیه شده است.
• شب آخر هر ماه: این شب نیز از جمله زمان های مکروه برای نزدیکی ذکر شده است.
• شب های اعیاد: شب عید فطر و شب عید قربان، از جمله شب هایی هستند که جماع در آن ها مکروه است.
• هنگام خسوف و کسوف (ماه گرفتگی و خورشید گرفتگی): به دلیل اهمیت این پدیده های طبیعی و دعوت به توبه و استغفار.
• بعد از احتلام در خواب: تا پیش از غسل کردن یا وضو گرفتن، مکروه است.
• رو به قبله یا پشت به قبله: از نظر ادب و احترام به جهت قبله.
• بدون وضو یا غسل (در صورت امکان): اگر امکان وضو یا غسل باشد و عمداً ترک شود، مکروه است. البته با جنابت نیز نزدیکی جایز است.
• در معرض دید نامحرم یا کودک (حتی اگر چیزی متوجه نشود): رعایت حریم خصوصی و عفاف، حتی در حضور کودکانی که ممکن است بعدها خاطره ای مبهم در ذهنشان بماند.
• در زیر آسمان (بدون سقف): برای حفظ حریم و جلوگیری از در معرض دید قرار گرفتن احتمالی.
• با شکم پر (بلافاصله بعد از غذا): از نظر بهداشتی و سلامت جسمی.
• در فرصت بین اذان و اقامه نماز: این زمان، مختص عبادات و آمادگی برای نماز است.
• در شب یا روزی که مسافرت آغاز می شود (تا بازگشت): در برخی روایات، توصیه به پرهیز از جماع در شب سفر یا هنگام شروع آن تا بازگشت از سفر شده است.
• در کشتی یا وسایل نقلیه: به دلیل عدم وجود حریم خصوصی کامل و شرایط نامناسب.
• شب شهادت ائمه اطهار (ع): هرچند حرام نیست، اما به رسم احترام و همراهی با حزن و اندوه اهل بیت (ع)، مکروه شمرده می شود.

علت کراهت این زمان ها و شرایط، اغلب به توصیه هایی برمی گردد که ائمه (ع) برای تربیت فرزند صالح، سلامت روحی و جسمی زوجین، و حفظ برکات در زندگی ارائه کرده اند. مثلاً، در روایات آمده است که فرزندانی که نطفه شان در ایام مکروه منعقد می شود، ممکن است در برخی ویژگی های اخلاقی یا جسمی دچار ضعف هایی باشند. این به معنای سرزنش یا مذمت نیست، بلکه نوعی راهنمایی برای انتخاب بهترین زمان ها و شرایط است تا فرزندان با بهترین ویژگی ها پا به عرصه وجود بگذارند. البته، این کراهت به معنای حرام بودن نیست و اگر فردی به هر دلیلی در این زمان ها نزدیکی کند، مرتکب گناه نشده است. اما ترک آن، موجب ثواب، برکت و آثار مثبت دنیوی و اخروی بیشتری خواهد بود و به زندگی، آرامش و معنویت افزون تری می بخشد.

حکم رابطه زناشویی و قصد بارداری در ماه محرم و صفر

پرسشی که برای بسیاری از زوجین، به ویژه آن هایی که در فکر تشکیل خانواده و فرزندآوری هستند، پیش می آید، این است که آیا ماه محرم و صفر، زمان مناسبی برای انعقاد نطفه و قصد بارداری است؟ آیا انجام روابط زناشویی با نیت بارداری در این ایام، از نظر شرعی جایز است یا خیر؟ این سوال، اغلب از دغدغه و وسواس نیکوی دینی برای حفظ حریم و احترام این ماههای عزاداری نشأت می گیرد.

پاسخ مستقیم و صریح فقهی این است که: بله، نزدیکی با همسر به قصد بارداری و انعقاد نطفه در ماه محرم و صفر، جایز است و هیچ ایراد شرعی ندارد. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، اصل روابط زناشویی بین زن و شوهر در این ایام حرام نیست و بنابراین، قصد بارداری نیز که ثمره طبیعی و مشروع این رابطه است، جایز خواهد بود. اسلام، نه تنها با فرزندآوری مخالفتی ندارد، بلکه آن را یکی از نعمت های بزرگ الهی و عامل بقای نسل صالح می داند.

اسلام برای تمامی جنبه های زندگی انسان، از جمله روابط زناشویی و قصد بارداری، آداب و توصیه های ویژه ای دارد. این آداب، مختص به زمان خاصی نیستند و در تمامی ایام سال باید مورد توجه قرار گیرند. مواردی مانند:

1. طهارت: توصیه می شود که نزدیکی با طهارت و غسل انجام شود.
2. نیت قربت: انجام این عمل با نیت تقرب به خداوند و تربیت فرزند صالح، به آن ارزش معنوی می بخشد.
3. دعا و استغفار: خواندن دعاهای وارده قبل از نزدیکی برای طلب فرزند سالم و صالح.
4. رعایت زمان های مکروه: پرهیز از نزدیکی در زمان های مکروه (که در بخش قبل به تفصیل به آن اشاره شد) برای افزایش برکت و آثار مثبت بر فرزند آینده.

این آداب، جنبه های مختلفی از جمله بهداشت فردی و اجتماعی، سلامت روحی و جسمی زن و شوهر، و در نهایت، سلامت و صالح بودن فرزند را در بر می گیرد. در منابع اخلاقی و فقهی اسلامی، توصیه های مفصلی در این باره ارائه شده است. به عنوان مثال، کتاب شریف «حلیه المتقین» اثر مرحوم علامه مجلسی، یکی از منابع ارزشمند و جامع در زمینه آداب زندگی اسلامی است که بخش های مفصلی را به آداب روابط زناشویی، زمان های مناسب و مکروه، و دعاهای مرتبط با تربیت فرزند صالح اختصاص داده است. مطالعه اینگونه منابع، می تواند به زوجین کمک کند تا با آگاهی و معرفت بیشتری، گام در مسیر فرزندآوری بگذارند و از برکات الهی بهره مند شوند.

در نتیجه، دغدغه بابت قصد بارداری در ماه محرم و صفر، کاملاً قابل درک و ناشی از تقید دینی است، اما از نظر شرعی مانعی وجود ندارد. مهم آن است که زوجین با درک و تفاهم متقابل، و با رعایت آداب کلی اسلامی، زندگی مشترک خود را مدیریت کنند و همواره در مسیر کسب رضایت الهی گام بردارند.

نتیجه گیری: تعادلی میان نیازهای فطری و تعظیم شعائر الهی

سفر ما در بررسی حکم نزدیکی با همسر در ماه محرم، از میان ابهامات رایج در جامعه آغاز شد و با استناد به منابع فقهی و فتاوای مراجع معظم تقلید، به سوی روشنایی حرکت کرد. در این مسیر، دریافتیم که نیازهای فطری انسان، مانند نیاز به روابط زناشویی در زندگی مشترک، از دیدگاه اسلام مشروع و محترم است و در ماه محرم نیز، حکم آن حرام نیست. این یک اصل مهم و آرامش بخش برای زوجین متعهد به رعایت احکام شرعی است.

از سوی دیگر، با مفهوم کراهت در فقه اسلامی آشنا شدیم؛ مفهومی که نه به معنای حرمت، بلکه به معنای ناپسند بودن یک عمل است. در ایام اوج عزاداری، به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا، هرچند نزدیکی با همسر حرام نیست، اما پرهیز از آن به جهت رعایت ادب و احترام به شعائر حسینی و ابراز همدردی با اهل بیت (ع)، عملی بسیار پسندیده و دارای ثواب معنوی فراوان شمرده می شود. این پرهیز، ناشی از یک انتخاب آگاهانه و قلبی برای همراهی با فضای حزن و اندوه این ایام است و می تواند عمق ارادت و تقید معنوی انسان را نشان دهد.

اهمیت تفکیک میان مسائل شرعی و عرفی نیز در این بحث نمایان شد. بسیاری از باورهای رایج، هرچند ریشه در احترام و ارادت دارند، اما ممکن است با حکم دقیق فقهی متفاوت باشند. آگاهی از این تفاوت ها، به ما کمک می کند تا تصمیماتی مبتنی بر علم و یقین اتخاذ کنیم و از وسواس های بیجا پرهیز نماییم.

تعادل میان نیازهای طبیعی زندگی و تعظیم شعائر الهی، خود مسیری به سوی سعادت و کمال است.

در نهایت، زندگی اسلامی، زندگی ای است که در آن تعادل و حکمت حرف اول را می زند. اسلام نه تنها نیازهای انسانی را نادیده نمی گیرد، بلکه برای آن ها چارچوبی مشروع و محترمانه قائل است. در کنار این، ارزش های معنوی، ادب، و احترام به شعائر الهی، جایگاهی والا دارند. تعادل میان این دو بعد، یعنی مدیریت نیازهای طبیعی در کنار ارج نهادن به معنویت و پاسداشت ایام عزاداری، خود مسیری به سوی سعادت و کمال است. امید است با آگاهی بیشتر از احکام و آداب اسلامی، بتوانیم زندگی پربرکت و معنوی تری را برای خود و خانواده هایمان رقم بزنیم.