ارسال یک مقاله به چند کنفرانس

ارسال همزمان یک مقاله به چندین کنفرانس یا مجله تخلف جدی محسوب می‌شود و اعتبار علمی پژوهشگر و نهاد مربوطه را زیر سوال می‌برد. این عمل مغایر با اصول اخلاق نشر و آیین‌نامه‌های دانشگاهی است و پیامدهای سنگینی دارد. در این مقاله به جزئیات این آیین‌نامه‌ها اهمیت رعایت اخلاق علمی و عواقب نادیده گرفتن آن‌ها می‌پردازیم. فعالیت‌های تحقیقاتی و انتشار نتایج آن‌ها بخش جدایی‌ناپذیر از پیشرفت علمی و ارتقای جایگاه دانشگاه‌ها و پژوهشگران است. با این حال این فعالیت‌ها باید در چارچوب اصول و موازین اخلاقی شناخته شده و آیین‌نامه‌های مصوب صورت پذیرد تا به جای ارتقا به اعتبار جامعه علمی خدشه وارد نکند.

انتشار نتایج تحقیقات علمی در قالب مقالات و ارائه آن‌ها در همایش‌ها و کنفرانس‌ها یکی از مهم‌ترین راه‌های اشاعه دانش و برقراری ارتباط میان پژوهشگران است. این فرآیند به تبادل ایده‌ها دریافت بازخورد برای بهبود تحقیقات آتی و افزایش دیده‌شدن کار پژوهشگر کمک شایانی می‌کند. علاوه بر این تعداد و کیفیت مقالات منتشر شده شاخص مهمی برای ارزیابی توان علمی افراد گروه‌های پژوهشی و دانشگاه‌ها محسوب می‌شود. حضور فعال در عرصه نشر علمی اعتبار یک موسسه آکادمیک را در سطح ملی و بین‌المللی افزایش داده و زمینه را برای همکاری‌های علمی گسترده‌تر فراهم می‌آورد. بنابراین تشویق به انتشار مقالات علمی در مجلات معتبر و ارائه آن‌ها در همایش‌های وزین از اولویت‌های اصلی هر سیستم علمی پویا است. با این حال کسب این دستاوردها باید همواره با پایبندی کامل به اصول اخلاقی و حرفه‌ای همراه باشد تا ضمن حفظ اعتبار علمی اعتماد عمومی به نتایج تحقیقات نیز تضمین شود.

اخلاق علمی مجموعه‌ای از اصول و قواعد رفتاری است که پژوهشگران در تمام مراحل تحقیق از طراحی و اجرا گرفته تا نگارش و انتشار نتایج ملزم به رعایت آن‌ها هستند. هسته اصلی اخلاق علمی بر صداقت امانت‌داری دقت و شفافیت بنا شده است. پژوهشگر باید اطمینان حاصل کند که داده‌ها و نتایج ارائه شده واقعی و بدون دستکاری هستند ایده‌ها و کارهای دیگران با ارجاع مناسب ذکر شده‌اند (پرهیز از سرقت علمی) و سهم هر فرد در انجام تحقیق و نگارش مقاله به درستی مشخص شده است (اصول نویسندگی). رعایت این اصول نه تنها یک الزام اخلاقی است بلکه سنگ بنای اعتبار و اعتماد در جامعه علمی محسوب می‌شود. نادیده گرفتن هر یک از این موارد می‌تواند به اعتبار پژوهشگر همکاران او و نهاد متبوعش آسیب جدی وارد کند و اساساً اعتبار نتایج علمی را زیر سوال ببرد. پایبندی به این موازین تضمین‌کننده سلامت فرآیند پژوهش و نشر دانش است.

اخلاق در ارسال مقالات

رعایت اصول اخلاق علمی در مرحله ارسال مقاله برای داوری و انتشار از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. پژوهشگر مسئولیت دارد تا قبل از ارسال مقاله از انطباق کامل آن با استانداردهای اخلاقی و حرفه‌ای اطمینان حاصل کند. این مسئولیت شامل موارد متعددی می‌شود؛ از جمله تأیید نهایی نسخه ارسالی توسط تمامی نویسندگان اطمینان از اینکه مقاله کاملاً اصیل بوده و قبلاً در جای دیگری به طور کامل منتشر نشده است (مگر با ذکر صریح و اجازه ناشر) و همچنین اعلام هرگونه تضاد منافع احتمالی که ممکن است بر فرآیند داوری یا نتایج تأثیر بگذارد. یکی از مهم‌ترین جنبه‌های اخلاقی در این مرحله تعهد به ارسال مقاله به تنها یک مجله یا همایش در یک زمان مشخص است. این اصل که به آن اصل انحصار در ارسال (Exclusive Submission) نیز گفته می‌شود مبنای فرآیند داوری علمی است و عدم رعایت آن تخلف محسوب می‌گردد. پایبندی به این تعهد احترام به وقت و تلاش داوران و ویراستاران و همچنین جلوگیری از انتشار همزمان یک کار در چند محل است.

مواردی که مغایر با اخلاق علمی شناخته می‌شوند طیف وسیعی از رفتارهای نادرست در فرآیند پژوهش و انتشار را در بر می‌گیرند. این تخلفات می‌توانند سهواً یا عمدی رخ دهند اما پیامدهای جدی برای فرد و جامعه علمی به همراه دارند. از جمله شایع‌ترین این موارد می‌توان به سرقت علمی (Plagiarism) اشاره کرد که به معنای استفاده از ایده‌ها کلمات یا نتایج دیگران بدون ذکر منبع و انتساب صحیح است. دستکاری یا ساختگی بودن داده‌ها (Data Fabrication/Falsification) که در آن نتایج تحقیق به صورت غیرواقعی تغییر داده یا اختراع می‌شوند نیز تخلفی بسیار جدی محسوب می‌شود. نویسندگی غیرمنصفانه (Improper Authorship) مانند قرار دادن نام فردی که سهمی در تحقیق نداشته یا حذف نام فردی که سهم قابل توجهی داشته نیز مغایر با اخلاق علمی است. انتشار تکراری (Duplicate Publication) که به معنای انتشار مجدد یک مقاله یا بخش‌های قابل توجهی از آن در نشریه‌ای دیگر بدون ارجاع مناسب به انتشار قبلی است و همچنین انتشار قطعه‌ای (Salami Slicing) که در آن یک تحقیق جامع به چندین مقاله کوچک و کم‌اهمیت تقسیم و منتشر می‌شود از دیگر موارد غیراخلاقی به شمار می‌روند. در کنار این‌ها عدم اعلام تضاد منافع و ارسال همزمان یک مقاله به چندین محل نیز تخلفات رایج و مهمی هستند که نیازمند توجه جدی‌اند.

ارسال همزمان یک مقاله

یکی از مصادیق بارز و متداول تخلف از اصول اخلاق نشر اقدام به ارسال یک مقاله واحد یا مقالاتی که بخش‌های قابل توجهی از آن‌ها همپوشانی دارند به بیش از یک مجله یا همایش به صورت همزمان است. این عمل که به آن ارسال موازی (Parallel Submission) یا ارسال همزمان (Simultaneous Submission) گفته می‌شود به دلایل متعددی غیراخلاقی و غیرحرفه‌ای تلقی می‌گردد. اولاً این کار وقت و منابع ارزشمند سیستم داوری را هدر می‌دهد؛ داوران و ویراستاران در چندین محل مختلف بر روی یک کار واحد وقت می‌گذارند در حالی که می‌توانستند به بررسی مقالات دیگر بپردازند. ثانیاً ارسال همزمان می‌تواند منجر به پذیرش و انتشار یک مقاله در دو یا چند محل مختلف شود که این خود مصداق انتشار تکراری است و تعداد مقالات منتشر شده فرد را به صورت مصنوعی افزایش می‌دهد و باعث تورم در ادبیات علمی می‌شود. ثالثاً این عمل مسئله حق نشر (Copyright) را پیچیده می‌کند زیرا ناشران معمولاً در قبال انتشار حق نشر اثر را از نویسنده دریافت می‌کنند و ارسال همزمان می‌تواند منجر به تضاد در این زمینه شود. تنها استثنای پذیرفته شده برای این قاعده مواردی است که مجلات یا همایش‌ها به صراحت در دستورالعمل‌های خود اجازه ارسال همزمان را با شرایط مشخص (مانند اطلاع‌رسانی به هر دو طرف) می‌دهند که این موارد بسیار نادر هستند. بنابراین پیش‌فرض اصلی همواره ارسال انحصاری مقاله به یک محل در هر زمان است و پژوهشگر باید منتظر نتیجه داوری از آن محل بماند.

تخلف از آیین‌نامه‌های ارسال مقاله و اخلاق علمی پیامدهای نامطلوب و گاه جبران‌ناپذیری برای فرد خاطی و حتی موسسه متبوع او به دنبال دارد. اولین و شایع‌ترین پیامد رد شدن مقاله توسط تمامی مجلات یا همایش‌هایی است که مقاله به صورت همزمان برای آن‌ها ارسال شده است. ویراستاران و داوران در صورت اطلاع از این تخلف بلافاصله مقاله را رد کرده و ممکن است نام نویسنده یا نویسندگان را در فهرست سیاه (Blacklist) قرار دهند. این امر می‌تواند ارسال مقالات آتی فرد به آن نشریه یا مجموعه نشریات را دشوار یا غیرممکن سازد. علاوه بر این موسسات علمی و دانشگاه‌ها نیز معمولاً آیین‌نامه‌های داخلی برای برخورد با تخلفات علمی دارند که می‌تواند منجر به اعمال مجازات‌های انضباطی شود. این مجازات‌ها بسته به شدت و تکرار تخلف از تذکر کتبی و درج در پرونده گرفته تا تعلیق موقت از تحصیل یا کار و در موارد بسیار جدی اخراج یا انفصال دائم از خدمت را شامل می‌شود. پیامدهای این اقدامات فراتر از مجازات‌های رسمی است و به اعتبار علمی و حرفه‌ای فرد آسیب جدی وارد می‌کند دستیابی به موقعیت‌های شغلی یا تحصیلی آینده را دشوار می‌سازد و روابط او را با همکاران و جامعه علمی مخدوش می‌کند.

رسیدگی به تخلفات علمی

فرآیند رسیدگی به تخلفات علمی معمولاً با دریافت گزارش یا شکایتی مبنی بر وقوع یک مورد تخلف آغاز می‌شود. این گزارش می‌تواند از سوی داوران ویراستاران همکاران دانشجویان یا حتی خوانندگان مقالات ارائه شود. گام اول بررسی مقدماتی صحت و سقم ادعاست. در صورت وجود شواهد اولیه یک بررسی جامع‌تر آغاز می‌شود که طی آن اطلاعات و مستندات مربوطه جمع‌آوری می‌گردد. این مستندات می‌تواند شامل نسخه‌های مختلف مقاله مکاتبات با نشریات یا همایش‌ها و هرگونه مدرک دیگری باشد که ادعای تخلف را تأیید یا رد کند. فرد یا افراد متهم به تخلف نیز معمولاً فرصت پیدا می‌کنند تا در مورد اتهامات توضیح دهند و مدارک دفاعی خود را ارائه کنند. این فرآیند بررسی باید منصفانه شفاف و با رعایت اصول دادرسی عادلانه انجام شود. هدف از این مرحله جمع‌آوری اطلاعات کافی برای تصمیم‌گیری نهایی در مورد وقوع تخلف و تعیین شدت آن است. نتایج این بررسی به نهاد یا کمیته مسئول تصمیم‌گیری نهایی ارائه می‌شود.

کمیته‌های انضباطی و تخلفات علمی

در اکثر موسسات علمی و دانشگاه‌ها کمیته‌های تخصصی برای رسیدگی به تخلفات علمی و انضباطی تشکیل شده‌اند. این کمیته‌ها معمولاً متشکل از اعضای هیئت علمی با تجربه و خوشنام هستند که دانش و تخصص کافی در زمینه‌های مختلف پژوهشی و همچنین اصول اخلاق علمی دارند. وظیفه اصلی این کمیته‌ها بررسی دقیق گزارش‌های مربوط به تخلفات علمی و همچنین نتایج بررسی‌های اولیه است. آن‌ها شواهد ارائه شده را تحلیل کرده توضیحات فرد متهم را شنیده و با توجه به آیین‌نامه‌ها و مقررات موجود در مورد وقوع تخلف و شدت آن رأی صادر می‌کنند. این کمیته‌ها همچنین مسئول تعیین نوع و میزان مجازات مناسب برای فرد خاطی هستند. مجازات‌ها می‌تواند شامل طیف وسیعی از اقدامات از تذکر و اخطار تا محرومیت از امکانات پژوهشی تعلیق و در نهایت اخراج یا انفصال از خدمت باشد. تصمیمات این کمیته‌ها معمولاً مستند شده و در پرونده فرد خاطی ثبت می‌گردد. نقش این کمیته‌ها در حفظ سلامت محیط علمی و تضمین پایبندی به اصول اخلاقی بسیار حیاتی است.

پیگرد قانونی تخلفات

در برخی موارد تخلفات علمی ممکن است ابعاد قانونی پیدا کرده و منجر به پیگرد قضایی شوند. این امر به خصوص در مواردی رخ می‌دهد که تخلف صورت گرفته مصداق جرائم عمومی نیز باشد مانند کلاهبرداری علمی جعل مدارک یا سوءاستفاده از بودجه‌های تحقیقاتی. به عنوان مثال اگر یک پژوهشگر با ارائه نتایج ساختگی یا مقالات تکراری و همزمان موفق به دریافت گرنت‌های پژوهشی یا ارتقای شغلی بر اساس معیارهای غیرواقعی شده باشد ممکن است علاوه بر مجازات‌های انضباطی داخلی دانشگاه با اتهامات کلاهبرداری یا اختلاس نیز روبرو شود. همچنین در مواردی که سرقت علمی گسترده و منجر به آسیب‌های مادی یا معنوی جدی به فرد یا موسسه دیگری شود ممکن است امکان طرح دعوی حقوقی برای جبران خسارت وجود داشته باشد. اگرچه ارسال همزمان یک مقاله به تنهایی ممکن است کمتر منجر به پیگرد قانونی مستقیم شود اما در صورت ترکیب با سایر تخلفات (مانند کلاهبرداری برای کسب منافع مالی یا شغلی) می‌تواند زمینه‌ساز اقدامات قضایی جدی گردد. بنابراین پیامدهای تخلفات علمی می‌تواند فراتر از چارچوب دانشگاهی بوده و عواقب حقوقی نیز در پی داشته باشد.

اخراج از دانشگاه

اخراج از دانشگاه یکی از شدیدترین مجازات‌هایی است که می‌تواند برای دانشجویان و حتی اعضای هیئت علمی در نتیجه ارتکاب تخلفات علمی جدی یا مکرر اعمال شود. این مجازات معمولاً برای تخلفاتی در نظر گرفته می‌شود که به شدت با اصول بنیادین اخلاق علمی مغایرت داشته و اعتبار دانشگاه و جامعه علمی را به طور جدی به خطر می‌اندازند. مواردی مانند سرقت علمی گسترده دستکاری یا ساختگی بودن داده‌ها در مقیاس وسیع و یا تکرار تخلفاتی مانند ارسال همزمان مقاله پس از دریافت تذکرات قبلی می‌توانند منجر به تصمیم کمیته‌های انضباطی مبنی بر اخراج فرد خاطی شوند. پیامدهای اخراج از دانشگاه برای فرد بسیار سنگین است؛ سوابق تحصیلی یا شغلی او مخدوش شده امکان ادامه تحصیل یا فعالیت پژوهشی در سایر موسسات علمی به شدت محدود می‌شود و اعتبار حرفه‌ای و شخصی او آسیب جدی می‌بیند. این مجازات نشان‌دهنده عزم راسخ نهادهای علمی برای برخورد قاطع با نقض اصول اخلاقی و حفظ سلامت محیط علمی است و به عنوان یک عامل بازدارنده عمل می‌کند.

برای دانشجویان پژوهشگران جوان و حتی همکاران با سابقه در عرصه علمی آشنایی کامل با آیین‌نامه‌ها و مقررات مربوط به ارسال و انتشار مقالات و همچنین پایبندی راسخ به اصول اخلاق علمی امری ضروری است. این آگاهی نه تنها از بروز ناخواسته تخلفات جلوگیری می‌کند بلکه به حفظ اعتبار و موفقیت حرفه‌ای فرد در بلندمدت کمک می‌کند. قبل از هرگونه اقدام برای ارسال مقاله به مجلات یا همایش‌ها لازم است دستورالعمل‌های خاص آن نشریه یا کنفرانس به دقت مطالعه شود زیرا ممکن است قواعد متفاوتی در مورد قالب‌بندی ارجاع‌دهی و حتی موارد استثنا برای انتشار قبلی (مانند چکیده‌ها یا مقالات کنفرانسی) داشته باشند. ارتباط شفاف و مستمر با همکاران نویسنده برای اطمینان از توافق جمعی بر روی نسخه نهایی و محل ارسال مقاله نیز حیاتی است. در صورت وجود هرگونه ابهام در مورد اصول اخلاقی یا آیین‌نامه‌ها مشورت با اساتید راهنما همکاران با تجربه یا دفاتر پژوهشی دانشگاه توصیه می‌شود. استفاده از ابزارهای بررسی سرقت علمی نیز می‌تواند به اطمینان از اصالت محتوا کمک کند.

رعایت آیین‌نامه و اخلاق علمی

پایبندی به آیین‌نامه‌های ارسال مقالات و اصول اخلاق علمی ستون فقرات یک فعالیت پژوهشی و انتشاراتی معتبر و ماندگار است. این رعایت صرفاً یک الزام قانونی یا دانشگاهی نیست بلکه یک تعهد اخلاقی و حرفه‌ای در قبال جامعه علمی و عموم مردم است که از نتایج پژوهش‌ها بهره‌مند می‌شوند. هر پژوهشگر مسئولیت دارد که با صداقت دقت و شفافیت کامل عمل کند و از هرگونه رفتاری که اعتماد به فرآیند علمی را تضعیف می‌کند پرهیز نماید. این شامل درک دقیق مفهوم سرقت علمی رعایت اصول نویسندگی مشترک مدیریت صحیح داده‌ها اعلام تضاد منافع و به ویژه پایبندی به اصل ارسال انحصاری مقاله به یک محل در هر زمان است. با رعایت این آیین‌نامه‌ها و اصول پژوهشگران به حفظ اعتبار شخصی خود ارتقای جایگاه موسسه متبوعشان و تقویت سلامت و پویایی کل جامعه علمی کمک می‌کنند. این امر نه تنها از پیامدهای منفی تخلف جلوگیری می‌کند بلکه زمینه را برای همکاری‌های سازنده و پیشرفت‌های واقعی علمی فراهم می‌آورد.

آیا ارسال همزمان یک مقاله به چند کنفرانس مجاز است؟

خیر ارسال همزمان یک مقاله به بیش از یک کنفرانس یا مجله معمولاً تخلف جدی از اصول اخلاق نشر و آیین‌نامه‌های علمی محسوب می‌شود و مجاز نیست.

چه عواقبی در انتظار ارسال کننده مقاله به صورت همزمان است؟

پیامدها شامل رد شدن مقاله آسیب به اعتبار علمی قرار گرفتن در فهرست سیاه ناشران و مجازات‌های انضباطی دانشگاهی تا حد اخراج است.

ارسال تکراری مقاله چه تفاوتی با ارسال همزمان دارد؟

ارسال همزمان یعنی ارسال یک کار به چند محل *در یک زمان*. ارسال تکراری یعنی انتشار *مجدد* یک کار (یا بخش زیادی از آن) که قبلاً منتشر شده بدون ذکر منبع قبلی.

آیا ارسال یک مقاله به همایش و مجله به صورت همزمان تخلف است؟

بله این نیز مصداق ارسال همزمان است و معمولاً تخلف محسوب می‌شود مگر اینکه دستورالعمل‌های هر دو محل به صراحت این اجازه را با شرایط خاص بدهند که نادر است.

چگونه می‌توان از تخلف در ارسال مقاله جلوگیری کرد؟

با مطالعه دقیق آیین‌نامه‌های نشر اطمینان از ارسال مقاله به تنها یک محل در هر زمان و ارتباط شفاف با همکاران نویسنده و ویراستاران می‌توان از این تخلف پیشگیری کرد.

نقش کمیته اخلاق در بررسی تخلفات ارسال مقاله چیست؟

کمیته اخلاق (یا انضباطی) مسئول بررسی گزارش‌های تخلف تحقیق در مورد آن‌ها و اعمال مجازات‌های متناسب با نوع و شدت تخلف طبق آیین‌نامه‌های دانشگاهی است.