آسیب به تنوع زیستی

آسیب به تنوع زیستی به معنای کاهش چشمگیر یا از بین رفتن گونه های گیاهی، جانوری، و اکوسیستم ها در یک منطقه خاص یا در سطح جهانی است. این پدیده بحرانی، حیات سیاره را تهدید می کند و نیازمند درکی عمیق و فوری از دلایل و راه حل های آن است.

تنوع زیستی، بافتی پیچیده از حیات را بر روی سیاره ما می آفریند که از کوچک ترین میکروارگانیسم ها تا بزرگ ترین پستانداران را شامل می شود. این تنوع، نه تنها به زندگی ما زیبایی و غنا می بخشد، بلکه ستون فقرات پایداری کره زمین را تشکیل می دهد. از بیابان های خشک و سوزان تا جنگل های بارانی سرسبز، از اعماق اقیانوس ها تا قله های یخی، هر گوشه از این سیاره خانه ی گنجینه ای بی بدیل از گونه های زنده است. درک ما از این شبکه ی گسترده ی حیات، از طریق میلیون ها گونه ای که در طول چهار میلیارد سال تکامل یافته اند، شکل گرفته است. اما اکنون، این شبکه ی زندگی در معرض تهدیدی بی سابقه قرار دارد.

امروز، سرعت از دست رفتن تنوع زیستی، فراتر از هر دوره ای در تاریخ زمین شناسی است و این بحران عمدتاً نتیجه فعالیت های انسانی است. ما در نقطه ی عطفی قرار گرفته ایم که تصمیمات و اقداماتمان می تواند آینده ی حیات را بر روی زمین رقم بزند. از این رو، درک ابعاد این بحران، علل ریشه ای آن، پیامدهای ویرانگرش و همچنین راهکارهای مؤثر برای مقابله با آن، از اهمیت حیاتی برخوردار است.

تنوع زیستی چیست؟

تنوع زیستی، واژه ای که شاید برای بسیاری جدید باشد اما مفهوم آن به گوناگونی حیرت انگیز حیات بر روی زمین اشاره دارد. این مفهوم دربرگیرنده تمام جانداران، از کوچک ترین باکتری ها گرفته تا بزرگ ترین درختان و حیوانات، و همچنین تفاوت های ژنتیکی درون هر گونه، و البته اکوسیستم های پیچیده و اجتماعات زیستی آن هاست. تنوع زیستی ما را به یاد می آورد که هر ژن، هر گونه و هر اکوسیستم، به شکلی ناگسستنی به یکدیگر وابسته بوده و با محیط زیست پیرامون خود در تعاملی پویا قرار دارند.

تعریف جامع تنوع زیستی

برای درک بهتر، تنوع زیستی را می توان در سه سطح اصلی بررسی کرد:

1. تنوع ژنتیکی: این سطح به تمام ژن های مختلفی اشاره دارد که در تمام گونه های زنده، از جمله گیاهان، حیوانات، قارچ ها و میکروارگانیسم ها، وجود دارند. این گوناگونی ژنی است که به گونه ها امکان سازگاری با تغییرات محیطی و مقاومت در برابر بیماری ها را می دهد. تصور کنید اگر تمام انسان ها ژن های یکسانی داشتند، شیوع یک بیماری خاص می توانست به راحتی نسل بشر را تهدید کند. همین منطق در مورد سایر گونه ها نیز صادق است.
2. تنوع گونه ای: این بعد از تنوع زیستی به تعداد و گوناگونی تمام گونه های مختلف حیات و تفاوت های موجود بین آن ها اشاره دارد. از یک درخت تنها در یک جنگل تا تمام گونه های پرندگانی که در آن زندگی می کنند، هر کدام بخشی از این تنوع گونه ای هستند. هرچه تعداد گونه ها در یک اکوسیستم بیشتر باشد، آن اکوسیستم معمولاً پایدارتر و توانمندتر است.
3. تنوع اکوسیستمی: این سطح شامل تمام زیستگاه ها، جوامع زیستی و فرایندهای بوم شناختی، به علاوه تفاوت های بین هر یک از این اکوسیستم ها می شود. از تالاب های آب شیرین گرفته تا صخره های مرجانی اقیانوس ها، هر اکوسیستم مجموعه ای منحصر به فرد از گونه ها و روابط آن ها با محیط را در خود جای داده است. این تنوع، تضمین کننده ی خدمات حیاتی است که طبیعت به ما ارائه می دهد.

اهمیت تنوع زیستی

شاید بپرسید چرا تنوع زیستی اینقدر اهمیت دارد؟ پاسخ در شبکه ی پیچیده ی خدماتی نهفته است که اکوسیستم های سالم به ما ارائه می دهند:

• خدمات اکوسیستمی: تنوع زیستی، تأمین کننده ی آب و هوای پاک، گرده افشانی محصولات کشاورزی، کنترل طبیعی آفات، تنظیم اقلیم، تولید غذا و دارو است. درختان هوای ما را تصفیه می کنند، زنبورها به گرده افشانی گیاهان کمک می کنند و گونه های مختلف خاک را بارور نگه می دارند. بدون این خدمات، زندگی انسان ها به شکلی که امروز می شناسیم، ناممکن خواهد بود.
• پایداری و تاب آوری اکوسیستم ها: هرچه یک اکوسیستم از تنوع زیستی بیشتری برخوردار باشد، در برابر شوک ها و تغییرات، چه طبیعی و چه ناشی از فعالیت های انسانی، مقاوم تر و تاب آورتر است. تصور کنید یک سیستم مالی که فقط به یک نوع سرمایه گذاری وابسته است؛ با کوچک ترین نوسان بازار، آسیب پذیری آن دوچندان می شود. اکوسیستم ها نیز همین طورند؛ تنوع به آن ها قدرت انعطاف و بازیابی می دهد.

ابعاد و وضعیت کنونی آسیب به تنوع زیستی

درک اهمیت تنوع زیستی، ما را به مواجهه ای نگران کننده با واقعیت کنونی می رساند: سیاره ما با سرعتی بی سابقه در حال از دست دادن این گنجینه ی گرانبهاست. این اتفاق نه تنها یک چالش زیست محیطی، بلکه بحرانی برای تمام ابعاد زندگی انسان است.

تعریف آسیب به تنوع زیستی

آسیب به تنوع زیستی به معنای کاهش یا از بین رفتن دائمی یا موقت گونه ها، جمعیت ها، و اکوسیستم هاست. این کاهش می تواند به طرق مختلفی رخ دهد: از انقراض کامل یک گونه گرفته تا کاهش شدید جمعیت های محلی که منجر به از دست رفتن نقش اکولوژیکی آن گونه می شود. اگر آسیب وارده قابل جبران باشد (مثلاً از طریق احیای اکولوژیکی)، کاهش ممکن است موقت تلقی شود؛ اما در بسیاری از موارد، از بین رفتن یک گونه یا زیستگاه آن، پدیده ای برگشت ناپذیر است و به معنای حذف همیشگی آن از تار و پود حیات است.

آمار و ارقام جهانی تکان دهنده

تصور کنید که هر ۲۰ دقیقه یک گونه از روی زمین ناپدید می شود. این برآورد برخی سازمان های حفاظت از گونه ها، عمق فاجعه را نشان می دهد. سرعت کنونی انقراض گونه ها، ۱۰۰ تا ۱۰۰۰ برابر نرخ طبیعی (که در طول تاریخ زمین شناسی رخ داده است) برآورد می شود و این روند در سال های آینده نیز رو به افزایش خواهد بود. محققان برآورد می کنند که اگر همین شیوه زندگی ادامه یابد، هر سال ۰.۱ تا ۰.۰۱ درصد از تمام گونه ها از بین خواهند رفت. شاید در نگاه اول چنین عددی ناچیز به نظر برسد، اما وقتی در نظر می گیریم که بیش از ۱۰۰ میلیون گونه مختلف بر روی کره زمین وجود دارد، این ارقام به معنای انقراض سالانه ۱۰ هزار تا ۱۰۰ هزار گونه است. این همان چیزی است که برخی از دانشمندان از آن به عنوان انقراض ششم یاد می کنند که در آن، نقش انسان انکارناپذیر است.

گزارش های معتبر بین المللی مانند فهرست قرمز IUCN (International Union for Conservation of Nature) و IPBES (Intergovernmental Science-Policy Platform on Biodiversity and Ecosystem Services)، وضعیت نگران کننده ای را به تصویر می کشند:

• در سال ۲۰۲۱، حدود ۲۸ درصد از ۱۳۴,۴۰۰ گونه ارزیابی شده با معیارهای فهرست قرمز IUCN، در معرض خطر انقراض قرار داشتند. این رقم در مقایسه با ۱۶,۱۱۹ گونه در سال ۲۰۰۶، افزایش چشمگیری را نشان می دهد.
• بیش از یک سوم گونه های شناسایی شده در پژوهش بین المللی تنوع زیستی در سال ۲۰۰۹ اکنون در خطر انقراض هستند. این شامل ۲۱ درصد از تمام پستانداران، ۳۰ درصد از دوزیستان، ۱۲ درصد از پرندگان، ۲۸ درصد از گیاهان و ۳۵ درصد از بی مهرگان شناسایی شده می شود.
• مطالعه ای در سال ۲۰۲۲ که بیش از ۳۰۰۰ کارشناس را مورد بررسی قرار داد، تخمین زد که تقریباً ۳۰ درصد از گونه ها از سال ۱۵۰۰ تاکنون در سطح جهانی تهدید شده یا منقرض شده اند.
• طبق گزارش صندوق جهانی حیات وحش در سال ۲۰۲۲، جمعیت حیات وحش به طور متوسط ۶۹ درصد بین سال های ۱۹۷۰ تا ۲۰۱۶ کاهش یافته است.

چگونگی اندازه گیری آسیب به تنوع زیستی

زیست شناسان تنوع زیستی را مجموعه ژن ها، گونه ها و اکوسیستم های یک منطقه تعریف می کنند. برای اندازه گیری نرخ از دست رفتن تنوع زیستی در یک منطقه، دانشمندان غنای گونه ای و تغییرات آن را در طول زمان ثبت می کنند. در اکولوژی، فراوانی محلی، نشان دهنده ی حضور نسبی یک گونه در یک اکوسیستم خاص است و معمولاً با تعداد افراد یافت شده در هر نمونه اندازه گیری می شود. نسبت فراوانی یک گونه به یک یا چند گونه دیگر در یک اکوسیستم را فراوانی نسبی گونه ای می نامند. هر دو شاخص برای محاسبه تنوع زیستی اهمیت دارند.

شاخص های مختلفی برای اندازه گیری تنوع زیستی وجود دارد که در مقیاس ها و بازه های زمانی متفاوتی بررسی می شوند. با این حال، اندازه گیری دقیق آسیب به تنوع زیستی با چالش های متعددی روبروست؛ از جمله وسعت ناشناخته بسیاری از گونه ها و پیچیدگی تعاملات اکوسیستمی. بحث بر سر از دست رفتن خالص تنوع زیستی در مناطق محدود، اغلب موضوع بحث و جدل است، اما تصویر کلی جهانی، بدون شک، رو به وخامت است.

علل اصلی آسیب به تنوع زیستی

برای درک کامل بحران تنوع زیستی، باید به ریشه ها و علل اصلی آن بپردازیم. این عوامل، پیچیده و به هم پیوسته اند و عمدتاً ناشی از فعالیت ها و الگوهای زندگی انسانی هستند. تصور کنید که هر اقدام ما، هر انتخابمان، چگونه می تواند بر این شبکه ظریف و حیاتی از زندگی تأثیر بگذارد.

تخریب و از دست رفتن زیستگاه های طبیعی

تخریب و از دست رفتن زیستگاه های طبیعی، بی شک بزرگترین و اصلی ترین عامل آسیب به تنوع زیستی است. انسان ها با توسعه و تغییر کاربری اراضی، فشار عظیمی بر زیستگاه های گونه های مختلف وارد می کنند. این تخریب زمانی اتفاق می افتد که یک زیستگاه طبیعی دیگر قادر به حمایت از گونه های بومی خود نیست، و در نتیجه، جانداران یا به مکان دیگری مهاجرت می کنند یا از بین می روند. این پدیده به کاهش تنوع زیستی و تعداد گونه ها می انجامد و اغلب منجر به انقراض می شود.

• کشاورزی و تغییر کاربری اراضی: گسترش مزارع کشاورزی، به ویژه تک کشتی ها (کاشت یک نوع محصول در مقیاس وسیع)، جنگل ها و مراتع طبیعی را به زمین های زراعی تبدیل می کند. این تغییر، زیستگاه های حیاتی بسیاری از گونه ها را از بین می برد و تنوع زیستی را به شدت کاهش می دهد. در سال ۲۰۱۹، گزارش ارزیابی جهانی تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم ها نشان داد که کشاورزی صنعتی، اصلی ترین عامل فروپاشی تنوع زیستی است.
• شهرنشینی و توسعه زیرساخت ها: رشد شهرها، ساخت جاده ها، و توسعه ی زیرساخت ها منجر به قطعه قطعه شدن زیستگاه ها می شود. این تکه تکه شدن، ارتباط بین جمعیت های گونه ها را قطع می کند، آن ها را در مناطق کوچک و منزوی به دام می اندازد و توانایی آن ها برای یافتن غذا و جفت را کاهش می دهد. حاشیه های این زیستگاه های قطعه قطعه شده نیز شرایط محیطی متفاوتی (نور، دما، رطوبت) دارند که ساختار پوشش گیاهی را تغییر داده و تنوع زیستی را بیشتر کاهش می دهد. توسعه زیرساخت ها در حدود ۸۰ درصد از مناطق کلیدی تنوع زیستی (KBA) مشاهده می شود.
• جنگل زدایی و تخریب جنگل ها: قطع درختان در مقیاس وسیع، به ویژه در جنگل های بارانی استوایی که میزبان بیش از نیمی از تنوع زیستی جهان هستند، یکی از فاجعه بارترین اشکال تخریب زیستگاه است. جنگل زدایی، نه تنها زیستگاه ها را نابود می کند، بلکه چرخه های آب و کربن را نیز مختل کرده و به تغییر اقلیم سرعت می بخشد.

بهره برداری بی رویه (Overexploitation)

بهره برداری بی رویه به معنای استفاده از منابع طبیعی با سرعتی بیشتر از توانایی آن ها برای بازسازی و احیا است. این عمل، ذخایر طبیعی مانند جنگل ها، منابع آب، و جمعیت حیوانات را به سرعت کاهش می دهد.

• شکار و صید بی رویه: شکار غیرقانونی و صید بی رویه، به ویژه در مورد گونه های آبزی و خشکی، جمعیت های بسیاری را تا مرز انقراض کشانده است. برای مثال، گزارش پلتفرم بین دولتی علم و سیاست در مورد تنوع زیستی و خدمات اکوسیستمی (۲۰۱۹) نشان داد که ماهیگیری بی رویه، عامل اصلی انقراض گسترده گونه ها در اقیانوس هاست. از دهه ۱۸۰۰ تاکنون، ماهیگیری بی رویه ۶۰ درصد از زیست توده ماهیان و پستانداران دریایی را کاهش داده و بیش از یک سوم کوسه ها و سفره ماهی ها را در معرض انقراض قرار داده است.
• جمع آوری گیاهان دارویی و چوب: جمع آوری بی رویه گیاهان دارویی و قطع درختان برای تولید چوب، به خصوص در مواردی که قوانین حفاظتی رعایت نمی شود، به تخریب جنگل ها و از دست رفتن گونه های گیاهی نادر منجر می شود.
• تأثیر مصرف گرایی: الگوهای مصرف گرایانه انسان ها، فشار بی سابقه ای بر منابع طبیعی وارد می کند و محرک اصلی بهره برداری ناپایدار از این منابع است.

آلودگی های زیست محیطی

آلودگی های مختلف، محیط زیست را مسموم کرده و آسیب های جبران ناپذیری به گونه ها وارد می کنند.

• آلودگی هوا: انتشار آلاینده هایی مانند دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن از سوزاندن سوخت های فسیلی و فعالیت های صنعتی و کشاورزی، منجر به باران اسیدی می شود. باران اسیدی، جنگل ها، دریاچه ها و خاک را اسیدی کرده و بر سلامت اکوسیستم ها (خشکی و آبی) تأثیر منفی می گذارد.
• آلودگی آب و خاک: ورود مواد مغذی بیش از حد (اوتریفیکاسیون) به آب ها، سموم کشاورزی (آفت کش ها)، پلاستیک ها و آلاینده های صنعتی به آب و خاک، سلامت اکوسیستم ها را تهدید می کند. برای مثال، آلودگی آب و خاک با آفت کش ها، در کاهش جمعیت حشراتی مانند زنبورها نقش دارد که برای گرده افشانی حیاتی هستند.
• آلودگی صوتی و نوری: آلودگی صوتی ناشی از ترافیک و فعالیت های صنعتی، بر حیات وحش، به ویژه گونه های شب زی و مهاجر، تأثیر منفی می گذارد. صداهای مزاحم، می تواند در جفت گیری پرندگان، الگوهای مهاجرت و رفتار شکارچی-شکار اختلال ایجاد کند. آلودگی نوری نیز همین تأثیر را دارد.
• آلودگی ناشی از استخراج سوخت های فسیلی: استخراج سوخت های فسیلی و خطوط لوله نفت و گاز، باعث تغییر کاربری اراضی، تخریب زیستگاه و آلودگی گسترده در بسیاری از بیوم ها می شود، به طوری که بسیاری از مناطق حفاظت شده با ذخایر غنی سوخت فسیلی، در معرض تهدید قرار گرفته اند.

گونه های مهاجم و بیگانه

معرفی گونه های غیربومی به یک اکوسیستم جدید، دومین عامل بزرگ آسیب به تنوع زیستی است. گونه های مهاجم یا بیگانه، به دلیل نداشتن شکارچیان طبیعی و توانایی سازگاری بالا، می توانند به سرعت رشد کرده و گونه های بومی را از طریق رقابت، شکار، یا انتقال بیماری، به حاشیه برانند یا حتی منجر به انقراض آن ها شوند. این پدیده، به همگن سازی (هوموژنیزاسیون) تنوع زیستی جهانی و از دست رفتن ویژگی های منحصر به فرد اکوسیستم ها منجر می شود. زیان های اقتصادی ناشی از گونه های مهاجم سالانه حدود ۱.۴ تریلیون دلار تخمین زده می شود.

تغییرات اقلیمی جهانی

تغییرات اقلیمی، اگرچه در حال حاضر عامل اصلی آسیب به تنوع زیستی نیست (تخریب زیستگاه اصلی ترین عامل است)، اما در دهه های آینده به یکی از مهم ترین محرک ها تبدیل خواهد شد. افزایش دمای جهانی، تغییر الگوهای بارشی و وقوع رویدادهای حدی آب و هوایی (مانند سیل، خشکسالی و آتش سوزی های گسترده)، بر اکوسیستم ها و گونه ها فشار بی سابقه ای وارد می کند.

• افزایش دما و تغییر الگوهای بارشی: گونه ها به نیش (جایگاه اکولوژیکی) خاصی عادت دارند. تغییرات دما و بارش می تواند شرایط اقلیمی را از محدوده تحمل گونه ها خارج کرده و آن ها را در معرض انقراض قرار دهد.
• ذوب شدن یخ های قطبی و بالا آمدن سطح آب دریاها: این پدیده، زیستگاه های ساحلی و قطبی (مانند خرس های قطبی) را به شدت تهدید می کند. اسیدی شدن اقیانوس ها نیز به مرجان ها و گونه های دریایی آسیب می رساند.
• تداخل با سایر عوامل تهدیدکننده: تغییرات اقلیمی می تواند تأثیر گونه های مهاجم را تشدید کند، زیرا گونه های غیربومی ممکن است در شرایط جدید اقلیمی بهتر عمل کنند و گونه های بومی را تحت فشار بیشتری قرار دهند. برای مثال، صخره های مرجانی – که از کانون های تنوع زیستی هستند – در صورت ادامه گرمایش جهانی با نرخ فعلی تا سال ۲۱۰۰ از بین خواهند رفت.

رشد جمعیت انسانی و مصرف گرایی

بسیاری از دانشمندان معتقدند که رشد جمعیت انسانی و مصرف گرایی بی رویه، عامل ریشه ای پشت تمام علل اصلی آسیب به تنوع زیستی است. هرچه جمعیت انسان ها بیشتر و الگوهای مصرف آن ها شدیدتر شود، فشار بر منابع طبیعی، تخریب زیستگاه ها، و آلودگی ها نیز افزایش می یابد. اگرچه برخی معتقدند که توزیع نابرابر ثروت و مصرف در کشورهای توسعه یافته نقش پررنگ تری دارد، اما نمی توان از ارتباط مستقیم رشد جمعیت با افزایش فشار بر سیاره چشم پوشی کرد. این چرخه، ما را به سمت مصرف بیش از ظرفیت سیاره و در نتیجه نابودی هر چه بیشتر تنوع زیستی سوق می دهد.

پیامدهای آسیب به تنوع زیستی

آسیب به تنوع زیستی، نه تنها به معنای از دست رفتن زیبایی های طبیعی است، بلکه پیامدهای گسترده و ویرانگری بر اکوسیستم ها، امنیت غذایی، سلامت انسان و اقتصاد جهانی دارد. تصور کنید که چگونه حذف یک قطعه کوچک از یک پازل می تواند تصویر کلی را به هم بریزد؛ در طبیعت، این اتفاق در مقیاسی بسیار بزرگ تر و با عواقب وخیم تر رخ می دهد.

بر اکوسیستم ها

با از دست رفتن تنوع زیستی، عملکرد اکوسیستم ها به شدت تحت تأثیر قرار می گیرد و این به نوبه خود، زندگی انسان ها را دچار مشکل می کند. اکوسیستم های آسیب دیده دیگر نمی توانند همان کیفیت خدمات اکوسیستمی را ارائه دهند:

• اختلال در چرخه های طبیعی: تنوع زیستی برای پایداری چرخه های طبیعی حیاتی مانند چرخه آب، کربن و نیتروژن ضروری است. با کاهش گونه ها، این چرخه ها مختل شده و تعادل طبیعی محیط به هم می خورد.
• کاهش بهره وری و خدمات اکوسیستم ها: از دست رفتن گونه های گرده افشان، کاهش کیفیت خاک، و آلودگی آب و هوا، همه و همه نتیجه کاهش تنوع زیستی است. این امر به معنای کاهش تولید محصولات کشاورزی، افزایش فرسایش خاک، و کاهش توانایی طبیعت در پاکسازی خود است.
• از دست رفتن تاب آوری و افزایش آسیب پذیری: اکوسیستم های کم تنوع، در برابر شوک های محیطی مانند خشکسالی، سیل، یا شیوع بیماری ها، بسیار آسیب پذیرتر هستند. از دست رفتن گونه های کلیدی می تواند منجر به فروپاشی کل زنجیره غذایی و به دنبال آن، تغییرات شدید در ساختار اکوسیستم شود.

شواهد غیرقابل انکاری وجود دارد که از دست رفتن تنوع زیستی، کارایی جوامع اکولوژیکی در جذب منابع ضروری بیولوژیکی، تولید زیست توده، تجزیه و بازیافت مواد مغذی را کاهش می دهد.

بر غذا و کشاورزی

امنیت غذایی جهانی به شدت به تنوع زیستی وابسته است. کاهش تنوع زیستی در این بخش، می تواند پیامدهای فاجعه باری داشته باشد:

• تهدید امنیت غذایی: کاهش تنوع ژنتیکی محصولات کشاورزی، آن ها را در برابر بیماری ها و آفات آسیب پذیرتر می کند. وابستگی به تعداد محدودی از گونه های زراعی، می تواند منجر به بحران های غذایی در مقیاس وسیع شود.
• کاهش گرده افشان ها: بسیاری از محصولات کشاورزی به گرده افشانی حشرات وابسته هستند. کاهش جمعیت گرده افشان ها، به دلیل آلودگی، تغییر زیستگاه و استفاده از آفت کش ها، مستقیماً بر تولید غذا تأثیر می گذارد.
• از دست رفتن تنوع زیستی برای غذا و کشاورزی (BFA): گزارش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) در سال ۲۰۱۹ هشدار داد که بسیاری از اجزای کلیدی تنوع زیستی برای غذا و کشاورزی در سطوح ژنتیکی، گونه ای و اکوسیستمی در حال کاهش هستند.

بر سلامت و پزشکی

تنوع زیستی ارتباطی عمیق با سلامت انسان دارد و از دست رفتن آن، سلامت ما را نیز تهدید می کند:

• افزایش خطر بیماری های نوظهور: تخریب زیستگاه ها و کاهش تنوع زیستی، می تواند به افزایش خطر شیوع بیماری های نوظهور مشترک بین انسان و حیوان (زئونوتیک) مانند COVID-19 منجر شود، زیرا تماس بین انسان و حیات وحش افزایش می یابد.
• از دست رفتن منابع دارویی: بخش قابل توجهی از داروهای نوین، به طور مستقیم یا غیرمستقیم از محصولات طبیعی، به ویژه از اکوسیستم های دریایی، مشتق شده اند. با از دست رفتن گونه ها، گنجینه بالقوه داروهای آینده نیز از دست می رود. سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۲۰۱۵ تخمین زد که حدود ۶۰,۰۰۰ گونه برای خواص دارویی، غذایی و معطرشان استفاده می شوند.
• اهمیت گیاهان دارویی: گیاهان دارویی نقش حیاتی در طب سنتی و نوین ایفا می کنند. نابودی آن ها، می تواند دانش و راه حل های پزشکی باارزشی را از بین ببرد.

بر اقتصاد و جامعه

پیامدهای اقتصادی و اجتماعی آسیب به تنوع زیستی، بسیار فراتر از مسائل زیست محیطی است و می تواند بر معیشت و فرهنگ جوامع تأثیر بگذارد:

• زیان های اقتصادی: نابودی خدمات اکوسیستمی، مانند تصفیه آب یا گرده افشانی، می تواند منجر به زیان های اقتصادی هنگفتی شود که باید با راه حل های مصنوعی و پرهزینه جایگزین شوند.
• تهدید معیشت جوامع محلی: بسیاری از جوامع محلی به طور مستقیم به منابع طبیعی (مانند جنگل ها برای چوب و غذا، یا دریاها برای ماهیگیری) وابسته هستند. آسیب به تنوع زیستی، معیشت و سبک زندگی آن ها را به خطر می اندازد.
• از دست رفتن تنوع فرهنگی: تنوع فرهنگی، با تنوع زیستی ارتباط تنگاتنگی دارد. زبان ها، دانش سنتی و سبک های زندگی بسیاری از مردم بومی، به محیط زیست اطرافشان گره خورده است. با از دست رفتن تنوع زیستی، این گنجینه های فرهنگی نیز در معرض خطر قرار می گیرند.

راهکارهای مقابله با آسیب به تنوع زیستی

با وجود ابعاد گسترده ی بحران آسیب به تنوع زیستی، امید برای تغییر مسیر هنوز از بین نرفته است. راهکارهای متعددی در سطوح بین المللی، ملی و محلی وجود دارد که با مشارکت همگانی و تغییر نگرش، می توانند به نجات حیات بر روی زمین کمک کنند. این راهکارها نیازمند تغییر نگاه از مصرف گرایی به سوی پایداری، و از انفعال به سمت عملگرایی هستند.

سیاست ها و توافق نامه های بین المللی

همکاری های بین المللی نقش حیاتی در مقابله با آسیب به تنوع زیستی دارند:

• کنوانسیون تنوع زیستی (CBD): این معاهده چندجانبه که در سال ۱۹۹۲ امضا شد، با هدف جلوگیری از از دست رفتن تنوع زیستی و حفاظت از مناطق طبیعی تدوین شده است. اهداف آیشی که در سال ۲۰۱۰ منتشر شدند، بخشی از برنامه استراتژیک این کنوانسیون بودند، اما متأسفانه تا سال ۲۰۲۰ بسیاری از آن ها به طور کامل محقق نشدند.
• چارچوب جهانی تنوع زیستی کونمینگ-مونترال: در دسامبر ۲۰۲۲، تقریباً تمام کشورهای جهان (به استثنای ایالات متحده و واتیکان) به چارچوب کونمینگ-مونترال پیوستند. این چارچوب هدف بلندپروازانه ای را برای حفاظت از ۳۰ درصد از خشکی ها و اقیانوس ها تا سال ۲۰۳۰ تعیین کرده است. این توافق شامل ۲۲ هدف دیگر نیز می شود که برای کاهش آسیب به تنوع زیستی طراحی شده اند.
• اهداف توسعه پایدار سازمان ملل (SDG 15): هدف ۱۵ توسعه پایدار، با عنوان زندگی در خشکی، شامل اهداف مشخصی برای کاهش تخریب زیستگاه های طبیعی، توقف از دست رفتن تنوع زیستی و حفاظت از گونه های در معرض تهدید است.
• نقش سازمان هایی مانند IPBES: پلتفرم بین دولتی علم و سیاست در مورد تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم ها (IPBES)، نقشی مشابه با IPCC در زمینه تغییر اقلیم دارد و با ارائه گزارش های علمی، به سیاست گذاران در تصمیم گیری های مبتنی بر شواهد کمک می کند.

حفاظت در سطح ملی و محلی

اقدامات حفاظتی در داخل کشورها و جوامع محلی نیز از اهمیت بالایی برخوردار است:

• افزایش و مدیریت مؤثر مناطق حفاظت شده: گسترش و مدیریت کارآمد مناطق حفاظت شده در خشکی و دریا، برای حفظ زیستگاه های حیاتی و گونه های در خطر انقراض ضروری است. مناطق میراث جهانی یونسکو، با وجود پوشش کمتر از ۱% از سطح سیاره، میزبان تقریباً سه چهارم گونه های پرنده، دوسوم پستانداران و بیش از نیمی از مرجان های سخت هستند که نشان دهنده اهمیت این مناطق است.
• بازسازی اکوسیستم ها و احیای گونه های در خطر: بازسازی جنگل ها، تالاب ها و دیگر اکوسیستم های آسیب دیده، و همچنین برنامه های تکثیر و احیای گونه های در معرض خطر، می تواند به بازیابی تنوع زیستی کمک کند.
• مقابله با گونه های مهاجم: شناسایی و کنترل گونه های مهاجم، برای حفاظت از گونه های بومی و جلوگیری از اختلال در اکوسیستم ها بسیار مهم است.

تغییر الگوهای تولید و مصرف

تغییر در سبک زندگی و الگوهای مصرف، یکی از قدرتمندترین ابزارها برای کاهش فشار بر تنوع زیستی است:

• گذار به کشاورزی پایدار: اتخاذ روش های کشاورزی پایدار که مصرف آب و آفت کش ها را کاهش داده و تنوع زیستی خاک را تقویت می کند، می تواند به حفاظت از اکوسیستم ها کمک کند. کاهش مصرف گوشت و تاکید بر رژیم های غذایی گیاهی نیز می تواند زمین های بیشتری را برای احیای اکوسیستم ها آزاد کند.
• اقتصاد سبز و توسعه پایدار: گذار به یک اقتصاد کم کربن و پایدار، با کاهش ردپای اکولوژیکی انسان، می تواند به مقابله با چالش های زیست محیطی کمک کند.
• کاهش ضایعات و افزایش بازیافت: کاهش تولید زباله و افزایش بازیافت، به کاهش نیاز به منابع جدید و در نتیجه کاهش تخریب زیستگاه ها کمک می کند.

افزایش آگاهی عمومی و آموزش

آگاهی عمومی، سنگ بنای هرگونه تغییر پایدار است:

• گنجاندن اهمیت تنوع زیستی در زندگی روزمره: باید تنوع زیستی را به نیازهای روزمره مردم پیوند دهیم تا احساس مسئولیت برای حفظ آن در میان آن ها گسترش یابد. این شامل آموزش از سنین پایین و اطلاع رسانی مستمر از طریق رسانه ها می شود.
• نقش آموزش و رسانه در تغییر رفتار: رسانه ها و نهادهای آموزشی نقش کلیدی در تغییر نگرش ها و رفتارهای مردم ایفا می کنند، به طوری که مردم بتوانند تأثیر انتخاب های خود را بر تنوع زیستی درک کنند.

سرمایه گذاری در راه حل های مبتنی بر طبیعت

راه حل های مبتنی بر طبیعت، رویکردی جامع برای مقابله با چالش های زیست محیطی هستند:

• توسعه بوم گردشگری مسئولانه: بوم گردشگری می تواند منافع اقتصادی برای جوامع محلی ایجاد کرده و آن ها را به حفاظت از طبیعت تشویق کند.
• حمایت از نوآوری های زیست محیطی: سرمایه گذاری در فناوری ها و راهکارهای نوین که به کاهش آلودگی، بهبود بهره وری منابع و احیای اکوسیستم ها کمک می کنند، بسیار مهم است.
• تخصیص عادلانه منافع: شناسایی راه هایی برای تقسیم عادلانه منافع حاصل از حفاظت و استفاده پایدار از تنوع زیستی بین جوامع محلی و ذینفعان، انگیزه بیشتری برای مشارکت ایجاد می کند.

اتحاد علم و سیاست

برای اتخاذ تصمیمات مؤثر و پایدار، لازم است که علم و سیاست در کنار یکدیگر قرار گیرند:

• ضرورت تصمیم گیری های مبتنی بر شواهد علمی: سیاست ها و برنامه ها باید بر پایه آخرین یافته های علمی و دانش متخصصان تدوین شوند.
• همکاری بین دولت ها، دانشمندان و جوامع: مقابله با آسیب به تنوع زیستی نیازمند همکاری نزدیک بین دولت ها، جامعه علمی، جوامع محلی و بخش خصوصی است. این اتحاد، می تواند به ایجاد راهکارهای جامع و پایدار منجر شود.

نتیجه گیری و فراخوان به عمل

بحران آسیب به تنوع زیستی، یک واقعیت تلخ است که ابعاد زندگی ما را به شکلی بنیادی تحت تأثیر قرار می دهد. گونه ها با سرعتی بی سابقه در حال ناپدید شدن هستند و اکوسیستم های حیاتی در آستانه ی فروپاشی قرار دارند. این وضعیت اضطراری، نه تنها یک هشدار، بلکه فراخوانی برای اقدام فوری و همگانی است.

زمان برای اقدام از دست می رود و مسئولیت این تغییر بر دوش همه ماست. تک تک ما، از انتخاب های روزمره مان در مصرف غذا و انرژی گرفته تا حمایت از سیاست های حفاظتی و مشارکت در برنامه های احیای طبیعت، می توانیم نقش مهمی ایفا کنیم. این امر نیازمند تغییر نگرش عمیق در مورد رابطه ما با طبیعت است؛ تغییر از نگاهی مبتنی بر بهره برداری به نگاهی مبتنی بر همزیستی و حفاظت. دولت ها، دانشمندان، جوامع و بخش خصوصی باید با هم متحد شوند تا راهکارهای پایدار را توسعه و اجرا کنند. ما باید تنوع زیستی را به نیازهای روزمره مردم پیوند دهیم تا احساس مسئولیت برای حفظ آن در میان آن ها ریشه دواند و مراقب باشیم که علم و سیاست نقش برابری در تصمیم گیری ها داشته باشند.

باید به یاد داشته باشیم که حفظ تنوع زیستی، نه یک گزینه، بلکه ضرورتی برای بقای خودمان و نسل های آینده است. اگر برای اقدام همگانی به یکدیگر بپیوندیم، می توانیم مسیر کنونی را تغییر داده و آینده ای پایدار و غنی از حیات را برای سیاره مان رقم بزنیم. توانایی بشر برای تغییر سرنوشت خود، تنها در گرو اتحاد و اقدام فوری نهفته است. آیا می توانیم؟ پاسخ روشن است: بله، اگر اراده کنیم و با هم گام برداریم.