عروسک ها هم مثل آدم های دنیای واقعی می توانند در دنیای خود معلولیت داشته باشند؛ عروسک هایی که مثل همه عروسک های دیگر در مغازه اسباب بازی فروشی منتظر پیدا شدن همبازی ای هستند که از مواجه شدن با او تعجب نکنند؛ اما جای خالی تلفیق اجتماعی در فرهنگ سازیِ پذیرش معلولیت در جامعه نه تنها مانع حضور برابر معلولان در جامعه شده بلکه پای حضور این عروسک ها را هم از دنیای خیالیِ کودکان کوتاه کرده است.
به گزارش مجله سلامتی ایران افراد دارای معلولیت به دلایل مختلفی همچون مشکلات مادرزادی تصادف سوانح بلایای طبیعی و… دچار معلولیت می شوند؛ جمعیتی که باوجود اینکه به عنوان بزرگترین اقلیت جهانی محسوب شده اند اما گاها به دلیل وجود تبعیض بین آنها با سایر افراد جامعه با چالش های مختلفی در دریافت حق و حقوق شان روبرو هستند؛ جایی که حلقه «تلفیق اجتماعی» در آن مفقود شده و نیازمند فرهنگ سازی مشخصی برای پذیرش افراد دارای معلولیت در جامعه و رفع این تبعیض هاست.
از آنجایی که عروسک ها نقش چشمگیری در شکل گیری رفتارهای اجتماعی کودکان دارند می توان از آنها به عنوان یکی از ابزارهای کمک کننده در فرهنگ سازی برای نحوه تعامل کودکان با افراد دارای معلولیت و همچنین پذیرش معلولیت برای خود افراد دارای معلولیت استفاده کرد؛ عروسک هایی که البته به صورت اغراق آمیز ساخته نشده باشند تا کودکان در زمان مواجهه با آنها صرفا با موهایی بور چشمانی رنگی و دست و پاهایی کشیده روبرو شوند بلکه عروسک هایی شبیه به آدمها که ظاهر صورت و اندامی شبیه به دنیای واقعیت دارند.
محمود بهرامی زاده استاد دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی در این باره به مجله سلامتی ایران می گوید: نحوه استفاده کودکان از عروسک ها طی سال های گذشته تغییر کرده و دیگر مانند زمان های گذشته نیست که عروسک تنها مورد استفاده دختربچه ها باشد بلکه تولید اسباب بازی های عروسکی پسرانه هم افزایش یافته است. باتوجه به اینکه فرهنگ استفاده از عروسک از حالت جنسیتی خارج شده و این یکی از فاکتورهای مهم بر تأثیرگذاری عروسک بر کودکان محسوب می شود و از سوی دیگر باتوجه به اینکه براساس گزارشات سازمان جهانی بهداشت میزان معلولیت در دنیا ۱۵ درصد است امروزه تاثیر عروسک هایی با نیازهای ویژه در آگاه سازی کودکان بسیار بیشتر از آن چیزی است که والدین در راستای آگاهی سازی به فرزندان شان آموزش می دهند.
عروسک هایی با نمای شبیه به دنیای واقعی
وی در توصیف عروسک هایی با نیازهای ویژه اینگونه عروسک ها را با نمایی شبیه به افرادی که در دنیای واقعی قسمت هایی از اعضای بدن آنها مانند دست پا چشم گوش و… دچار معلولیت است توصیف و اظهار می کند: ساخت این سبک عروسک ها طی سال های اخیر بیشتر شده و در برخی کشورها گاها با اهداف خاصی تولید و توسط کودکان استفاده می شود. از آنجایی که فن بیان و انتقال مفاهیم از طریق کلام در میان کودکان نسبت به بزرگسالان متفاوت و سخت است کودکان این تعامل و برقراری ارتباط را از کودکی با اسباب بازی خود شروع می کنند. در واقع عروسک به کودک فرصت آموزش نحوه تعامل با دیگران را می دهد و زمانی که او با عروسک بازی می کند از طریق صحبت نحوه تعامل و بازی با آن را می آموزد.
بهرامی زاده با اشاره به اینکه تعامل برای کودکان به دو شکل تعامل با خواهر برادر و همسالان و یا کودکانی با نیازهای ویژه رخ می دهد می افزاید: با استفاده از عروسک کودک نحوه تعامل با خواهر برادر و والدین خود را می آموزد اما از آنجایی که کودکان باید نحوه تعامل با افراد دارای نیازهای ویژه را هم بیاموزند و بتوانند از همان سن پایین از طریق آموزش و بازی با عروسک های دارای نیازهای ویژه ارتباط برقرار کنند استفاده از عروسک های فانتزی با نیازهای ویژه که دارای ویژگی های خاصی هستند می تواند به آموزش تعامل آنها با کودکان دارای معلولیت در دنیای واقعی هم کمک کند.
وی با اشاره به اینکه معلولیت ها ناشی از دو فاکتور مادرزادی یا اکتسابی در افراد ایجاد می شود ادامه می دهد: برخی افراد در بدو تولد به صورت مادرزادی قسمتی از عضوی از بدن شان شکل نمی گیرد برخی دیگر از افراد به دلیل مسائل تروماتیک مانند تصادفات جاده ای جنگ ها و… در کشور دچار معلولیت می شوند. باتوجه به اینکه خاورمیانه جز مناطقی است که جنگ سوانح و بلایای طبیعی را تجربه کرده به نظر نرخ معلولیت در آن می تواند از متوسط جهانی هم بالاتر باشد از همین رو پرداختن به موضوع تولید عروسک هایی با نیازهای ویژه از اهمیت خاصی برخوردار است.
نحوه استفاده از عروسک هایی با نیازهای ویژه و تاثیر آن در تعاملات
این استاد دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی درباره نحوه استفاده از عروسک هایی با نیازهای ویژه و تاثیر آن در برقراری تعامل با همه افراد جامعه نیز به ارائه توضیحاتی می پردازد و ادامه می دهد: برخی از والدین کودک را در تعامل و بازی با اسباب بازی های دارای نیازهای ویژه رها می کنند تا او براساس آموزه های خود به او غذا دهد و بازی و صحبت کند. این درحالیست که در زمینه بازی با اسباب بازی و عروسک های عادی حتی بهتر است والدین با کودک مداخله و مشارکت داشته باشند و در میان بازی برخی مسائل آموزشی خاص مانند مرتب کردن اتاق نحوه پوشیدن لباس و… را به او بیاموزند حال اگر اسباب بازی کودک دارای نقص عضو به طور مثال دست راستش دچار معلولیت باشد او می آموزد که باوجود نقص عضو چگونه در انجام کارها تعامل داشته باشد. ممکن است این روند در ابتدا بسیار ابتدایی باشد اما این تعامل ها به مرور شروع شده و همین روند منجر می شود که اگر کودک در مهد مدرسه و دانشگاه با فردی با نیاز خاص روبرو شد با او چگونه تعامل کند چراکه در برخورد و تعامل با کودکان دارای نیازهای ویژه نباید دو حس به این کودکان منتقل شود اول بحث حس ترحم و دیگری کمک بیش از حد است.
وی می افزاید: هدف از تمامی سیستم های توانبخشی در حمایت از افراد معلول ایجاد حداکثر استقلال در زندگی و کمک به آنها در شرایط لزوم است. آنچه که در نحوه آموزش و بازی به این کودکان باید آموزش داده شود این است که همزمان بتوان با آنها تعامل درستی برقرار کرد.
بهرامی زاده استفاده از عروسک هایی با نیازهای ویژه در نمایش های عروسکی نیز در این فرهنگ سازی کمک کننده عنوان می کند و ادامه می دهد: کودکانی که دچار نقص عضو هستند به دلیل ناآگاهی جامعه از معلولیت به قدری با بازخوردهای منفی روبرو می شوند که به طور مثال اگر دست شان دچار معلولیتی باشد سعی می کنند آن دست را با پنهان کردن در جیب خود بپوشانند لذا علاوه بر دلایل ذکر شده با استفاده از عروسک های دارای نیازهای ویژه می توان به کودکان دارای نیازهای ویژه نیز آموزش داد که در تعامل با سایر کودکان باید چگونه رفتار کنند.
بهرامی زاده از دیگر کاربردهای عروسک های دارای نیازهای ویژه را مسئولیت پذیری می داند و می گوید: امروزه برخلاف گذشته بر استفاده از اسباب بازی ها و عروسک های ساده توسط کودکان تاکید می شود و این درحالیست که در گذشته عروسک های تولید شده به صورت اغراق آمیز زیباسازی شده بودند که همین امر منجر به کاهش اعتماد به نفس کودکان شده بود.
دکتر منصوره کریم زاده عضو هیات علمی گروه رشد و پرورش کودکان پیش از دبستانِ دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی نیز با بیان اینکه در جوامع مختلف حدود ۱.۵ تا ۳ درصد کودکان دارای نیازهای ویژه هستند به مجله سلامتی ایران می گوید: در بسیاری از مدارس کشورهای مختلف براساس وضعیت ظاهری و با توجه به نیازها و خدمات موردنیاز کودکان اقدام به ارائه سطوح خدمات می کنند؛ اما در ایران تفکیک صرفا براساس مشکلات جسمی یا برگزاری آزمون های هوشی میان دانش آموزان انجام می گیرد که این اتفاق درست نیست.
وی ادامه می دهد: اگر کودکان در یک بعد جسمی دارای ضعف هستند ممکن است در ابعاد دیگری دارای توانمندی هایی باشند که با این تفکیک سازی به رشد همه جانبه آنها آسیب وارد خواهد شد بنابراین در دنیا خدمات را به صورت یکپارچه و با ارائه سطح بندی خدمات مختلف به دانش آموزان ارائه می کنند. در ایران نیز باید این اتفاق رخ دهد تا حضور کودکان دارای نیازهای ویژه در مدارس و در کنار سایر دانش آموزان عادی سازی شود. در این میان استفاده از اسباب بازی و عروسک دارای نیازهای ویژه یکی از ابزاری است که می تواند به این عادی سازی کمک کند اما اصل بر فرهنگ سازی است که با برگزاری برنامه ها و ارائه خدمات مناسب به این افراد در خانواده و اجتماع اتفاق می افتد.
این عضو هیات علمی گروه رشد و پرورش کودکان پیش از دبستانِ دانشگاه علوم توانبخشی و سلامت اجتماعی با تاکید بر اینکه جداسازی و دسته بندی کودکان دارای نیازهای ویژه در رشد و تعامل آنها تاثیر منفی دارد خاطرنشان می کند: در حال حاضر وقتی در مدرسه کودک دارای معلولیت حرکتی شنوایی یا بینایی وجود دارد باید با در اختیار گذاشتن وسایل و تجهیزات مناسب به آنها شرایط مطلوب آموزش را برای او فراهم کرد. حضور کودکان دارای سمعک عینک یا ویلچر باید برای در مدارس عادی باشد؛ این عادی سازی با استفاده از اسباب بازی و عروسک ها صورت می گیرد. در این رابطه عروسک های دارای نیازهای ویژه می توانند علاوه بر اینکه در پذیرش معلولیتِ کودکان دارای معلولیت کمک کننده باشند در آگاهی و نحوه تعامل کودکان با کودکان دارای نیازهای ویژه نیز اثرگذار باشد.
کریم زاده با اشاره به تولید اینگونه عروسک ها در کشورهایی مانند انگلیس و فنلاند یادآور می شود: کشورهای توسعه یافته باتوجه به نیازهای جامعه خود بر فرهنگ سازی در زمینه حضور افراد دارای معلولیت در جامعه کار کرده اند. در راستای رفع این تفکیک سازی باید در ایران نیز برچسب ها را حذف و با یکپارچه سازی ارائه خدمات در مدارس به کودکان اجازه رشد همه جانبه دهیم.
انتهای پیام