زردی نوزادان یا یرقان نوزادان چیست؟
به نقل از اَلوزردی یرقان در نوزادان (Infant Jaundice) زرد شدن پوست و چشم نوزاد تازه به دنیا آمده است. علت بروز این عارضه زیاد بودن بیلی روبین، ماده رنگی گلبول‌های قرمز، در خون نوزادان است. زردی در نوزادان به خصوص آن دسته از آن‌ها که قبل از هفته‌ی ۳۸ ام به دنیا می‌آیند و برخی از نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، وجود دارد. زمانی که کبد نوزاد به اندازه‌ی کافی بالغ نشده باشد و نتواند بیلی روبین اضافی موجود در جریان خون را تصفیه کند، این عارضه رخ می‌دهد. در برخی دیگر از نوزادان وجود عوامل زمینه‌ای دیگر باعث بروز این مشکل می شود. بیش‌تر نوزادانی که بین هفته ۳۵ تا ۴۰ بارداری به دنیا می‌آیند برای درمان زردی به درمان خاصی نیاز ندارند.
در موارد نادر، سطح بالای بیلی روبین در خون می‌تواند یک نوزاد را در معرض خطر آسیب مغزی قرار دهد. این حالت در صورت وجود دیگر عوامل خطر یرقان شدید بیش‌تر رخ می‌دهد. در این مواقع با اجاره دستگاه زردی نوزاد در غرب تهران و قراردادن نوزداد در آن می توان این عارضه را درمان کرد.
نشانه‌های زردی یا یرقان نوزادان
زرد شدن پوست و قسمت سفید چشم‌ها که معمولاً در روز دوم و چهارم بعد از تولد رخ می‌دهد از نشانه‌های اصلی یرقان است. برای بررسی وضعیت زردی کودک به آرامی پیشانی یا بینی نوزاد را فشار دهید. اگر پوست هنگام وارد کردن فشار زرد باقی بماند، احتمال آن وجود دارد که نوزاد به نوع خفیفی از این بیماری مبتلا باشد. اگر نوزاد به یرقان مبتلا نباشد، رنگ پوست در زمان فشار کمی روشن‌تر از رنگ طبیعی به نظر خواهد رسید. برای بررسی وضعیت زردی نوزاد بهتر است که در هنگام روز و زیر نور طبیعی قرار داشته باشید.
چه زمانی باید برای زردی نوزادان به پزشک مراجعه کرد؟
بیش‌تر بیمارستان‌ها پیش از مرخص کردن مادر و نوزاد طبق دستورالعمل های خاص خود نوزاد را از نظر وجود یا عدم وجود زردی بررسی می‌کنند. توصیه می‌شود که تا زمانی که نوزاد در بیمارستان است هر ۸ تا ۱۲ ساعت یکبار نوزاد از این نظر بررسی شود.
نوزاد باید بین روز سوم و هفتم بعد از تولد، زمانی که مقدار بیلی روبین در بالاترین سطح خود است هم معاینه شود. اگر زودتر از ۷۲ ساعت پس از تولد، نوزاد از بیمارستان مرخص شده باشد، تا ۲ روز بعد از آن زمان باید برای بررسی احتمال ابتلا به زردی توسط پزشک معاینه شود.
علائم نشان‌‌‌دهنده‌ی شدت زردی و مشکلات ناشی از افزایش مقدار بیلی روبین است. در صورت بروز و مشاهده‌ی عوامل زیر با پزشک تماس بگیرید:
- پوست نوزاد زردتر شود.
- پوست ناحیه‌ی شکم، بازو و پاها زرد به نظر برسد.
- سفیدی چشم‌های نوزاد زرد رنگ شود.
- نوزاد مدام بی‌حال، خسته و بیمار به نظر برسد و یا بیدار کردن او سخت باشد.
- نوزاد وزن گیری نداشته و یا به خوبی غذا نخورد.
- گریه‌های نوزاد گوشخراش باشد.
- و بروز دیگر علائم و نشانه‌هایی که برای والدین نگرانی ایجاد میکند.
علت زردی در نوزادان چیست؟
زیاد بودن سطح بیلی روبین در خون (hyperbilirubinemia) اصلی‌ترین دلیل یرقان نوزادان است. بیلی‌روبین مسئول ایجاد زردی پوست در این عارضه است. این ماده یک رنگدانه‌ی طبیعی در گلبول‌های قرمز خون است که بعد از تجزیه‌ی گلبول‌های قرمز کار کرده آزاد می‌شود. مقدار تولید بیلی روبین در نوزادان نسبت به بزرگسالان بیش‌تر است. چرا که در چندین روز ابتدایی بعد از تولد بدن گلبول‌های قرمز زیادی تولید کرده و از طرفی دیگر سرعت تجزیه‌ی آن‌ها بیش‌تر خواهد بود.
به صورت طبیعی، کبد بیلی روبین را از خون جمع آوری کرده و آن را وارد دستگاه گوارش میکند. کبد نابالغ یک نوزاد معمولاً قادر به تصفیه‌ی سریع بیلی روبین خون نیست و بنابراین مقدار آن در خون زیادتر خواهد شد. زردی نوزادی ناشی از این حالت به عنوان زردی فیزیولوژیک شناخته شده و معمولا در روز دوم یا سوم زندگی رخ می‌دهد.
دیگر دلایل
یک اختلال و بیماری زمینه‌ای هم ممکن است باعث بروز یرقان نوزادان شود. در این حالت نوزاد خیلی دیرتر و یا خیلی زودتر از حالت‌های رایج زردی علائم را نشان خواهد داد. بیماری‌ها و شرایطی که باعث بروز یرقان نوزادی می‌شوند، عبارتند از:
- خونریزی داخلی
- وجود عفونت در خون نوزاد یا گند خونی
- دیگر عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی
- وجود یک ناسازگاری بین خون مادر و خون نوزاد
- نارسایی کبدی
- انسداد مجاری صفراوی – عارضه‌ای که در آن مجرای صفراوی نوزاد مسدود می‌شود
- وجود یک نقص آنزیمی
- وجود یک اختلال غیر طبیعی در گلبول‌های قرمز خون که باعث تجزیه و شکسته شدن سریع آن‌ها می‌شود
عوامل خطرساز برای ابتلای نوزادان به یرقان نوزادان
عمده عوامل خطر برای یرقان، مخصوصاً نوع شدید آن که می‌تواند منجر به مشکلات زیادی شود، شامل:
نوزادی که پیش از هفته‌ی ۳۸ ام بارداری به دنیا می‌آید احتمال دارد که به همان سرعت نوزادان غیر نارس قادر به تصفیه‌ی بیلی‌روبین خون نباشد. از طرفی دیگر مقدار تغذیه و در نتیجه دفع مدفوع نوزادان نارس کم‌تر است و همین میزان بیلی روبین دفع شده از بدن را کاهش می‌دهد.
· کبودی قابل توجه در هنگام تولد:
نوزادانی که در حین زایمان دچار کبود شدگی می‌شوند، ممکن است به دلیل تجزیه‌ی مقدار زیادی گلبول قرمز، دچار سطح بالای بیلی روبین در خون شوند. اگر گروه خونی مادر با گروه خونی نوزاد متفاوت باشد، کودک از طریق جفت آنتی بادی‌هایی دریافت میکند که باعث می‌شود گلبول‌های قرمز خون با سرعت بالا شروع به تجزیه کنند.
نوزادانی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند و یا آن‌هایی که مواد مغذی لازم را از این طریق به دست نمی آورند، بیش‌تر در معرض ابتلا به زردی قرار دارند. دهیدراته شدن یا کم بودن کالری دریافتی ممکن است در بروز اولیه زردی موثر باشد. با این همه به علت مزایای این نوع تغذیه، پزشکان هنوز آن را توصیه می‌کنند. مادر باید مطمئن شود که نوزاد به اندازه کافی شیر خورده و آب کافی برای بدن خود را دریافت کرده است.
· دهیدراته شدن یا کالری کم دریافتی:
ممکن است در بروز اولیه زردی موثر باشد. با این همه به علت مزایای تغذیه با شیر مادر، پزشکان هنوز آن را توصیه می‌کنند. مادر باید مطمئن شود که نوزاد به اندازه کافی شیر خورده و آب کافی و مورد نیاز خود را دریافت کرده است. تحقیقات نشان می‌دهد که خطر بروز زردی در نوزادان مردمان آسیای شرقی بسیار بیش‌تر است.
عوارض زردی نوزادی یا یرقان نوزادان
بیلی روبین بالا در خون، باعث بروز زردی شدید می‌شود و در صورت درمان نشدن مشکلات جدی به دنبال خواهد داشت که شامل:
انسفالوپاتی حاد بیلی روبینی
بیلی روبین برای سلول‌های مغزی سمی است. اگر نوزاد به یرقان شدید مبتلا باشد، احتمال ورود این ماده به مغز و بروز انسفالوپاتی حاد بیلی روبینی وجود دارد. اگر درمان مناسب در زمان درست به کار گرفته شود، خطر بروز مشکلات جدی و ادامه دار بسیار کاهش پیدا خواهد کرد. علائم انسفالوپاتی حاد بیلی روبینی در نوزادان مبتلا به یرقان عبارتند از:
- بی‌حالی
- سخت بیدار شدن
- گریه‌های شدید و گوشخراش
- بد غذا خوردن و ناتوانی در مکیدن سینه مادر
- تب
- خم شدگی گردن و بدن به سمت عقب
کرن‌ایکتروس
اگر انسفالوپاتی حاد بیلی روبینی منجر به آسیب‌های پایا و دائمی در مغز شود، این عارضه رخ می‌دهد. کرن‌ایکتروس ممکن است باعث:
تشخیص یرقان نوزادان
پزشک با بررسی اولیه ظاهر نوزاد زردی را تشخیص می‌دهد. با این همه اندازه‌گیری سطح بیلی روبین خون نوزاد هم بسیار ضروری است. میزان بیلی روبین در خون و یا شدت یرقان مراحل درمان را مشخص میکند. آزمایش‌هایی که برای تشخیص یرقان و اندازه‌گیری بیلی روبین انجام می‌شود، عبارتند از:
- معاینه فیزیکی
- آزمایش نمونه خون نوزاد در آزمایشگاه
- آزمایش پوست با کمک دستگاه بیلی‌روبینومتر جلدی (transcutaneous bilirubinometer)
اگر پزشک تشخیص دهد که احتمالاً یرقان به دلیل وجود عوامل زمینه‌ای رخ داده، آزمایش‌های خون و یا ادرار تکمیلی انجام خواهد شد.
پیشگیری از زردی در نوزادان
بهترین راه پیشگیری از زردی نوزادی تغذیه‌ی مناسب است. در نخستین روزهای زندگی نوزاد باید ۸ تا ۱۲ بار از شیر مادر تغذیه کند. نوزادانی که از شیرخشک تغذیه می‌کنند هم هر دو تا سه ساعت هفته‌ی اول زندگی باید به مقدار ۳۰ تا ۶۰ میلی‌گرم شیر دریافت کنند.
روش‌های درمان زردی نوزادان
درمان‌هایی که برای کاهش سطح بیلی‌روبین در خون انجام می‌شود، شامل:
برای جلوگیری از کاهش وزن، پزشک توصیه میکند که دفعات تغذیه با شیر و یا تغذیه کمکی افزایش پیدا کند. به این طریق پزشک مطمئن می‌شود که نوزاد مواد غذایی مورد نیاز را دریافت کرده است.
· نوردرمانی یا فوتوتراپی (phototherapy)
در این روش نوزاد زیر لامپ‌های مخصوصی قرار می گیرد که نور آبی – سبز تولید می‌کنند. این نور ساختار و شکل مولکول‌های بیلی روبین را تغییر داده و باعث دفع آن در ادرار و مدفوع می‌شود. در این روش درمانی نوزاد فقط پوشک شده و از پوشش‌های محافظ مخصوص روی چشم‌هایش استفاده خواهد شد.
همان‌گونه که گفته شد نوع خون متفاوت مادر و نوزاد یکی از دلایل زردی نوزادی است. در این شرایط نوزاد آنتی بادی‌هایی از مادر دریافت کرده که باعث سرعت گرفتن تجزیه گلبول قرمز می‌شود. ایمونوگلوبین یک پروتئین خونی است که قادر است سطح آنتی بادی‌های خون را کم کند، بنابراین تزریق آن ممکن است باعث کاهش شدت یرقان نوزادان و نیاز به تعویض خون شود.
در موارد نادر، زمانی که زردی نوزادی شدید به دیگر درمان‌ها پاسخ ندهد، نوزاد ممکن است به تعویض خون نیاز پیدا کند. در این روش هر بار مقدار کمی از خون نوزاد برداشته شده و با خون اهدایی جای آن پر می‌شود، در نتیجه این روش از غلظت بیلی روبین و آنتی بادی‌های مادری در خون کاشته خواهد شد. این روش درمانی تنها در بخش مراقبت‌های ویژه‌ی نوزادان در بیمارستان قابل اجرا است.
طول دوره درمان زردی نوزادان
زردی ملایم معمولاً بعد از دو یا سه هفته خود به خود از بین می‌رود. در صورت زردی متوسط یا شدید نوزاد باید مدت زمان بیشتری در بیمارستان بستری باشد.
با درمان مناسب، زردی نوزادی معمولاً بعد از ۷ تا ده روز از بین خواهد رفت، اما احتمال باقی ماندن این حالت برای هفته ها هم وجود دارد.
سبک زندگی و درمان‌های خانگی زردی نوزادان
زمانی که یرقان نوزاد شدید نباشد، پزشک توصیه میکند برای کاهش سطح بیلی روبین خون عادت‌های غذا دادن به نوزاد تغییر کند. در مورد چگونگی و مقدار تغذیه نوزاد با پزشک مشورت کنید، مراحل زیر به کاهش شدت و بهبود یرقان نوزادی کمک میکند:
- تغذیه‌ی مکرر: اگر زود به زود کودک تغذیه شود، شیر بیشتری دریافت کرده و در نهایت دستگاه گوارش او هم بیش‌تر کار خواهد کرد و بیلی روبین بیشتری هم از طریق مدفوع دفع خواهد شد.
در چندین روز ابتدایی زندگی ۸ تا ۱۲ بار در طول روز باید کودک با شیر مادر تغذیه شود. نوزادانی که از شیرخشک تغذیه می‌کنند هم هر دو تا سه ساعت هفته‌ی اول زندگی باید به مقدار ۳۰ تا ۶۰ میلی‌گرم شیر دریافت کنند.