مقدمه آشنایی با اتصالات آبیاری قطره ای
آبیاری قطره ای روشی است تحت فشار که آب مورد نیاز را به صورت جریانی آهسته و قطره‌قطره اما کم و بیش مستمر از طریق خروجیهایی به نام “دریپر” (قطره چکان) در اختیار گیاه قرار میدهد. آبیاری قطره‌ای علی‌رغم نوپا بودن، به دلیل دارا بودن راندمان بسیار بالا و امکانات انحصاری خود با استقبال گسترده کشاورزان و باغداران مواجه بود و تاکنون پیشرفتهای بسیار زیادی داشته است.
این روش آبیاری هر چند که ممکن است مانند هر روش دیگری برای تمام محصولات، شرایط یا اهداف موردنظر مناسب نباشد اما در مجموع از نظر امور زراعی، آگروتکنیکی و اقتصادی دارای چنان امتیازاتی است که میتواند نگرانیهای مربوط به بحران آب در بخش کشاورزی خصوصاً در مناطق خشک و نیمه‌خشک را تا حد زیادی کاهش بخشد و این کار بدون اتصالات آبیاری قطره ای امکان پذیر نمی باشد.
تاریخچه آبیاری قطره ای
مطالعات باستان‌شناسی و شواهد تاریخی بر تأثیر آبیاری در توسعه و تکامل تمدنهای بشری تأکید دارد. پیدایش قدیمی‌ترین تمدنهایی که با آبیاری همراه بوده است به حاشیه رودخانه های بزرگی نظیر نیل، دجله و فرات نسبت داده می‌شود. مثلاً آبیاری ثقلی (سطحی) حدود ۶۰۰۰ سال قبل از میلاد در کنارههای رودخانه نیل آغاز شد. در آن ایام تنها روش مورداستفاده همان روش سطحی بود، اما در مواردی هم به نوعی آبیاری بارانی اشاره شده است. آبیاری قطره‌ای در مقایسه پدیده بسیار جدیدی است که فکر ابداع آن در واقع از آبیاری زیرزمینی اخذ شده است، یعنی شیوهای که از طریق بالا بردن سطح سفره آب، آب را در اختیار ریشه نباتات قرار میدهد آن آشنایی با اتصالات آبیاری قطره ای را به خوبی بلد بودند.
در سال ۱۸۶۰ محققین آلمانی سیستم توأمی از آبیاری و زهکشی را که در آن از لوله‌های سفالی استفاده می‌شد به کار گرفتند و با استفاده از پمپ آب را به درون این لولهها که در زیر خاک و مجاورت ریشهی گیاهان قرار داشتند هدایت میکردند. در سال ۱۹۱۳ اولین تجربهی آبیاری قطره‌ای زیرزمینی بدون بالا بردن سفرهی آب زمینی به اجرا درآمد اما در همان زمان مشخص شد که این کار بسیار پر هزینه و دشوار است. ابداع و ساخت لوله های روزنه دار و متخلخل در سال ۱۹۲۰ در آلمان و ایالات‌متحده از جمله عواملی بود که کاربرد آبیاری قطره‌ای زیرزمینی را دستخوش تحول و دگرگونی نمود.
پس از خاتمهی جنگ دوم جهانی و پیدایش تکنولوژی نو در صنایع پلیمری، استفاده از لوله‌های پلاستیکی به سرعت جایگاه خود را در امور آبرسانی و آبیاری پیدا کرد و سرانجام در دههی ۱۹۶۰ روش آبیاری قطره‌ای سطحی، حالتی فراگیر یافت و دامنهی آن به استرالیا، آمریکای شمالی، آفریقای جنوبی و ایران گسترش پیدا نمود و اما در ایران، سرزمینی که بر خلاف اکثر کشورهای جهان پایههای تمدن آن بر استفاده از آبهای تحت‌الارضی استوار است زمینهی فکری این شیوه آبیاری سابقهای بسیار قدیمیتر دارد. قرار دادن ظروف سفالی درون خاک و در مجاورت ریشهی درختان و بوتهها و ریختن آب در داخل این ظروف را که به آبیاری کورهای شهرت دارد میتوان آغاز استفاده از آبیاری قطره‌ای دانست.
تجهیزات و قسمتهای مختلف آبیاری قطره ای
در روش آبیاری قطره‌ای محصولات لوله پلی اتیلن ، لوله آبیاری ، نوار آبیاری و لوله دریپردار مورد نیاز است.
منبع آب، ایستگاه کنترل مرکزی (شامل ایستگاه پمپاژ و ایستگاه فیلتراسیون) که خود ایستگاه پمپاژ شامل پمپ و متعلقات آن بوده و ایستگاه فیلتراسیون نیز از فیلتر سیکلون یا فیلتر شن (بسته به نوع منبع آب برداشتی، یکی از این دو نوع فیلتر استفاده می شود.
فیلتر سیکلون یا هیدروسیکلون برای چاه های آب، و فیلتر شن برای استخرهای ذخیره آب می باشد)، تانک کود، فیلتر توری یا دیسکی (فیلتر دیسکی ذرات کوچکتری نسبت به فیلتر توری جذب می نماید)، لوله اصلی، لوله آبرسانی، لوله‌های جانبی یا لوله‌های فرعی (لاترال‌ها)، قطره چکان و اتصالات لازم
واحد کنترل مرکزی: از دستگاه‌هایی تشکیل شده که آب پمپاژ شده را پس از تصفیه و افزایش کود ( در صورت لزوم ) و با کنترل دقیق میزان دبی جریان و تنظیم فشار وارد لوله اصلی شبکه آبیاری موضعی می‌نماید.
- پمپ
- حوضچه آرامش (درصورت نیاز)
- هیدورسیکلون
- فیلتر شن
- تانک کود
- فیلتر توری یا فیلتر دیسکی
کاربرد آبیاری قطره‌ای در کشاورزی
یا موضعی به روش های گوناگونی از آبیاری تحت فشار اطلاق می شود که در آنها آب مستقیماً در محدوده کوچکی در نزدیکی گیاهان منفرد توسط قطره چکان ها یا پاشنده هایی که در امتداد یک خط توزیع آب مستقر شده اند، پخش می شود. در هر باغ میوه یا تاکستان به ازای هر درخت یک یا چند وسیله پخش آب وجود دارد.
برای گیاهان ردیفی (مثل گل کلم، کاهو، فلفل، پنبه) و گیاهان زراعی (یونجه، حبوبات) ابزار پخش آب به اندازه کافی نزدیک گیاه مستقر می شود تا نیروی کاپیلاری خاک آب را برای محدوده ریشه هر گیاه فراهم آورد.
استفاده از قطره چکان برای گیاهان زراعی که در تمام سطح مزرعه پخش می شوند به سبب مشکلات موجود در مرطوب نمودن تمام سطح مزرعه و قیمت پایین این محصولات، معمول نیست.
در واقع در سیستم آبیاری قطره ای، آب در نزدیکی منطقه توسعه ریشه گیاه به زمین داده می شود تا مساحت و عمق کوچکی از سطح خاک خیس شود. این سیستم در ابتدا برای وضعیتی مانند باغ های میوه که در آن ها فاصله درختان زیاد است طراحی شد. پس از آن که آبیاری قطره ای موفقیت خود را در مورد درختان میوه به اثبات رساند، در زراعت های ردیفی نیز به کار گرفته شد.
روش های آبیاری قطره ای
روش های آبیاری سنتی در بسیاری از موارد علاوه بر تلف نمودن حدود ۷۰ درصد آب، اراضی را ماندابی، شور و بایر کرده و ضمن آلوده نمودن منابع آبهای زیرزمینی مشکلات جنبی دیگری را هم پدید میآورد. به این ترتیب احداث شبکه‌های زهکشی، عملیات بهسازی خاک و پالایش آبهای زیرزمینی ضرورت مییابد و تردیدی نیست که انجام این اقدامات به هزینه های هنگفت نیاز دارد.
با توجه به حقایق فوق، گسترش استفاده از سیستمهای آبیاری تحت فشار تا سطح بیش از دو میلیون هکتار در طول برنامه دوم توسعه را میتوان به حق از بزرگ‌ترین طرحهای زیر بنائی در زمینه صرفه جوئی در مصرف آب در تاریخ کشور دانست با آشنایی با اتصالات آبیاری قطره ای میتوان یک سیستم بدون نقص داشت.