همه ی کارگرانِ جان باخته ی معدنِ طبس به خاک سپرده شدند مراسم ها تقریبا تمام شده و خانه ها از بی شمار مهمان هایی که برای عرض تسلیت آمده بودند خالی شده است. حالا فقط حلقه ی کوچکی از آشنایانِ بسیار نزدیک مانده اند و طبیعی است که این حلقه روز به روز کوچکتر شود تا جایی که فقط بازماندگانِ اصلی کسانی که تکلیفِ سرپرستی شان بر دوشِ کارگرِ جان باخته بود باقی بمانند.
دیگر حقوق کارگر متوفی قطع شده و باید هرچه سریع تر مستمریِ بازماندگان برقرار شود. گرچه هنوز داغ تازه است و بارِ تحملِ این مصیبت سخت اما بازماندگان باید به سراغ راه های قانونیِ برقراریِ مستمری بروند. این مسیر سخت است اما برای بازماندگانِ کارگرانِ مشاغلِ سخت و زیان آور این سختی بسیار بیشتر است.
چرا؟ چون تأمین اجتماعی معمولا سوابقِ کارگران متوفی را برای برقراریِ مستمریِ بازماندگانِ آن ها به صورت عادی رد می کند. یعنی حتی اگر تنها یک سال به بازنشستگیِ کارگرِ مشاغل سخت و زیان آور باقی مانده باشد و کارگر به هر دلیلی فوت کند مستمریِ بازماندگان بدونِ محاسبه ضریبِ ارفاقیِ مشاغل سخت و زیان آور محاسبه می شود. به عبارتی دیگر آن کارِ سخت و طاقت فرسا و زیان آور تأثیری روی تعیین رقم مستمری نخواهد گذاشت.
این یک بی عدالتی است؛ تصور کنید کارگرِ معدن قبل از آنکه درخواست بازنشستگیِ بدهد فوت کند و حتی ممکن است این مرگ براثرِ حادثه ی ناشی از کار باشد؛ مانند اتفاقی که برای کارگران معدنجوی طبس افتاد آیا نباید بازماندگان از ارفاقی که برای آن کارِ سخت و به معنای واقعیِ کلمه طاقت فرسا تعیین شده بهره ببرند؟ یعنی تمام آن تحملِ سختی یک شبه هیچ می شود؟ تأمین اجتماعی که این را می گوید!
طبق تبصره دو الحاقی به ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی «افرادی که حداقل بیست سال متوالی و بیست و پنج سال متناوب در کار های سخت و زیان آور (مخل سلامت) اشتغال داشته باشند و در هر مورد حق بیمه مدت مزبور را به سازمان پرداخته باشند می توانند تقاضای مستمری بازنشستگی نمایند. هر سال سابقه پرداخت حق بیمه در کار های سخت وزیان آور یک و نیم سال محاسبه خواهد شد.»
سازمان تأمین اجتماعی برای برقراریِ مستمری این تبصره را چنین تفسیر می کند که این سنواتِ ارفاقی برای بازنشستگی است و فقط در صورتی که کارگر درخواست بازنشستگی بدهد محاسبه می شود. این سازمان با چنین تفسیری تمام سختیِ کارِ کارگر را نادیده می گیرد و برای خانواده مستمریِ عادی رد می کند. اما از قرار معلوم یک راهِ سخت وجود دارد و آن شکایت به دیوان عدالت اداری است که آن هم مشخص نیست به نتیجه برسد یا نه!
مسیرِ سختِ بازماندگان
حجت کاظمی وکیل پایه یک دادگستری در گفتگو با «ایلنا» در رابطه با این موضوع به تفسیربردار بودنِ قانون اشاره می کند و می گوید: قانون تأمین اجتماعی با توجه به تبصره های مختلف از جمله تبصره دو الحاقی به ماده ۷۶ پیچیدگی ها و ابهاماتِ خاصی دارد و نیازمند تفسیر است. به خصوص برای مشاغل سخت و زیان آور باید شرایط خاص این مشاغل در نظر گرفته شود. مجلس البته در خصوص برخی از مشکلاتِ پیش آمده در تفسیر استفساریه داشته و به سوال هایی پاسخ داده اما تاجایی که می دانم در رابطه با این موردِ به خصوص استفساریه ای وجود ندارد.
با این اوصاف بازماندگانِ حادثه ی طبس هم اگر تأمین اجتماعی موافقت نکند برای بهره مندی از سوابق ارفاقی دچار مشکل می شوند. آن ها چه راهی باید طی کنند؟ این وکیل پایه یک دادگستری در پاسخ به این سوال می گوید: خانواده ها می توانند به کمیته های تخصصی مراجعه کنند و مصادیق مرتبط با وضعیت خود را مطرح نمایند. اگر تأمین اجتماعی در شهر محل سکونت بازمانده درخواست را نپذیرد بازمانده می تواند از طریق استعلام های قانونی پیگیری کند. به عنوان مثال می توان درخواست را به تهران ارسال کرد که در آنجا با وجودِ کمیته های تخصصی امکان بررسی دقیق تری وجود دارد.
وی ادامه می دهد: تأمین اجتماعی ممکن است به دلیل عدم صراحت قانونی چنین درخواست هایی را رد کند. اگر درخواست در تهران پذیرفته نشود تأمین اجتماعی موظف است دلیل رد درخواست را به صورت مکتوب اعلام کند. در این صورت اگر این اقدامات نتیجه ندهد می توان پرونده را به دیوان عدالت اداری ارجاع داد و در آنجا بازمانده به دنبالِ حق خود برود. همچنین راه دیگر این است که از مجلس بخواهیم که این قانون را به طور واضح تر تفسیر کند.
«این مسیر برای بازمانده آن هم در آن شرایط سخت است و باید فکری به حالِ این مسئله شود.» کاظمی با بیان این جمله ادامه می دهد: در مورد مسیری که از دیوان عدالت اداری می توان طی کرد باید بگویم که اگر بازماندگان به این نهاد مراجعه کنند ممکن است با آراء متفاوتی مواجه شوند. در این صورت درخواست صدور رای وحدت رویه برای رسیدن به یک نتیجه واحد می تواند مؤثر باشد.
وی ادامه می دهد: دیوان عدالت ممکن است در آراء خود به موضوع را جهت بررسی مجدد به تامین اجتماعی ارجاع دهد و اگر تامین اجتماعی از نظر دیوان تبعیت نکند لازم است مجددا طرح شکایت شود. این پروسه بسیار دشوار است و نیاز به تخصص و استدلال قوی دارد. کاظمی در مورد بازماندگانِ کارگران «معدنجو» می گوید: در حادثه اخیر احتمالِ پذیرش درخواستِ بازماندگان در رابطه با محاسبه ی سنواتِ ارفاقی وجود دارد اما خب ممکن هم هست تأمین اجتماعی به دلیلِ بار مالی پذیرشِ این حق آن را رد کند.
در تفسیرِ قانونِ تأمین اجتماعی به روحِ قانون نگاه کنیم نه مصلحت!
این وکیل پایه یک دادگستری تأکید می کند: سیستم حقوقی باید به گونه ای اصلاح شود که بتواند به حقوقِ کارگرانِ آسیب دیده و خانواده های آن ها پاسخ مناسب دهد. تفسیر باید با فلسفه وجودیِ قانون تأمین اجتماعی که هدفش حمایت از حقوق کارگران و تأمین رفاه آن هاست همخوانی داشته باشد.
وی می افزاید: همانطور که گفتم قوانین و تبصره های مختلفی در این زمینه وجود دارد که ممکن است تفسیر های متفاوتی از آن ها ارائه شود. این پیچیدگی ها می تواند باعث ایجاد بن بست هایی در اجرای قانون شود. بنابراین در حال حاضر ما نیاز به یک تفسیر روشن و دقیق از قانون تأمین اجتماعی داریم تا حقوق کارگران به درستی تأمین شود.
او می گوید: ملاحظات تأمین اجتماعی در تفسیر قانون ممکن است ناشی از مصلحت اندیشی ها باشد اما بسیار مهم است که به روح این قانون توجه کنیم حتی اگر در متن آن صراحتی وجود نداشته باشد. کاظمی تأکید می کند: باید توجه بیشتری به حقوق بازماندگان و کارگران آسیب دیده شود و این موضوعات باید به طور جدی مورد بررسی قرار گیرد.
همانطور که گفتم بازماندگان در شرایطِ سختی قر ار دارند و نباید مسیرِ رسیدنِ به حقوقِ قانونی شان را بیشتر کرد. اگرچه در حال حاضر روند رسیدگی به پرونده ها در دیوان سریع تر انجام می شود اما واقعیت این است که هنوز هم خانواده های بازماندگان این مشاغل با مشکلات زیادی مواجه هستند و این روند می تواند چالش های خاص خود را داشته باشد.
دردِ آن ها را بیشتر نکنیم!
مسیرِ گرفتنِ حقِ برخورداری از سنواتِ ارفاقی شغل سخت و زیان آور به قدری سخت است که خیلی از بازماندگان به سراغ آن نمی روند. در طبس در خانه ی محمد جواد بهشتی زاده کارگر جوانی که در حادثه ی معدنجو جان خود را از دست داد با خواهر او آشنا شدم. او همسرِ ۳۳ساله ی خود را ۸ سال پیش از دست داد. «شوهر من در معدنجو کار می کرد یک روز که از معدن آمد همزمان سکته قلبی و مغزی کرد ۲۴ روز در بیمارستان بود و بعد هم فوت کرد.» او مرگِ همسر را نتیجه ی کارِ سختِ معدن می داند….
حالا این زن از مشکلاتِ بعد از فوت همسر می گوید از مستمریِ پایین و نادیده گرفتنِ حقوق شغلِ سخت و زیان آور. از او می پرسم چرا برای اعمالِ ضریبِ افزایشیِ سال های کارِ سختِ همسرتان اقدام نکردید؟ می گوید: «به کجا باید می رفتم؟ بیمه همان اول مستمری را حداقل تعیین کرد.» می گویم: «باید به دیوان می رفتید» می گوید: «گفتند فایده ای ندارد.» او به دنبال این حق نرفت و حالا با یک مستمریِ ناچیز حضانت ۴ فرزند را برعهده دارد. می گوید: «هزینه های زندگی بالاست و با حداقل مستمری به سختی هزینه ها را می رسانم اما خب چه کار کنم؟»
راحت ترین گزینه را انتخاب می کنند: کاستن از حقوق کارگران
درست آنجا که تأمین اجتماعی باید به کمک بیاید چترِ حمایتیِ خود را از سر باز می کند. می گویند منابعِ این سازمان کم است و ناترازیِ بین درآمد و هزینه به قدری شدید است که اگر این ناترازی ها ادامه پیدا کند سازمان به زودی ورشکست می شود. مدافعانی که تنها از منظرِ اقتصادی و رفعِ ناترازی به تأمین اجتماعی نگاه می کنند وظیفه ی اجتماعی این سازمان و تبعاتِ بی توجهی به حمایتِ اجتماعی را در تصمیماتشان نادیده می گیرند. آن ها راحت ترین گزینه را انتخاب می کنند: کاستن از حداقلی ترینِ حقوق کارگران و خانواده های آن ها.