اگر شما هم مانند من از خیل کثیر متحرین و متعجبینی هستید که در برابر انتشار خبر تاسیس « کلنیک ترک بی حجابی در تهران» هاج و واج مانده اید سلام بر شما!
بیایید در کنار من و آلیس در سرزمین عجایب بایستید و عقل هایمان را روی هم بگذاریم ببینیم نخبگان نظام حکمرانی ما این بار چه خواب عجیبی برایمان دیده اند.
سخنان خانمی به عنوان عهده دار «ریاست اداره زنان و خانواده ستاد امر به معروف استان تهران» در مصاحبه با رسانه ها درباره ی کلینیک ترک بی حجابی چنان نگرش پزشکی روتینی دارد که برای چند لحظه ی کوتاه به عقل و قوه ی تشخیص خودم شک کردم. تصور کردم که احتمالا اصل خبر درباره ی افتتاح کلینیک دندانپزشکی برای درمان صلواتی زنان و دختران مناطق محروم است و من از فرط خستگی و گرسنگی در ذهن مشوشم به استنتاج مضحکی رسیده و متن را غلط خوانده ام.
پناه بردم به جستجوی اینترنتی و خبر را در چند سایت دیگر هم بررسی کردم. فهمیدم که نه… واقعا یک بار دیگر هم شاهد یک رویکرد فلسفی و معرفتی غریب در حکمرانی جمهوری اسلامی هستیم. رویکردی که من اسم آن را گذاشته ام: «افتادن در ورطه ی جابجایی عین و ذهن». یعنی پرداختن به امور عینی و اُبژکتیو از منظر و پنجره ی ایده آلیسم و متافیزیک و پرداختن به مفاهیم ذهنی اخلاقی و معرفتی با منطق پوزیتویسم و عینیت گرایی.
نمونه بیاورم؟
در جایی که به عنوان مثال از پدیده های عینی و ملموسی همچون کشاورزی امنیت غذایی بیکاری جوانان تحصیلکرده مصرف آب و حفظ محیط زیست و نظایر آن صحبت می کنیم؛ نهادهای متولی غالبا سکوت می کنند اما اطراف و اکنافی که ربط مستقیمی به این موضوعات ندارند تزهایی مبتنی بر پارسایی زهد ریاضت و قناعت را به عنوان راهکار اصلی و علمی تبلیغ می کنند. مثلا فلان عالِم دینی توصیه می کند مدتی مرغ نخوریم آن یکی در مورد بیکاری جوانان ایده ای شاز می دهد و دیگری حتی حوادث غیرمترقبه و سیل و خسارات زلزله را به گناهان بندگان ربط می دهد. اما وقتی که پای موضوعات کاملا ذهنی و اعتقادی به میان می آید ناگهان با تغییری سریع پوزیتویست و آمارمحور و رقم پرداز می شوند و از این گلایه می کنند که اگر بودجه و اعتبارات فلان بخش فرهنگی و اعتقادی ده برابر می شد میزان آسیب ها و خسران و خطا نیز به یک دهم کاهش می یافت! این چه منطق عجیبی است؟! بر اساس چنین دیدگاهی است که خیلی وقت ها از مفهوم نظامی و دفاعی «قرارگاه» نیز برای موضوعی همچون سیاست های جمعیتی استفاده می شود و خروجی آن می شود «اختصاص سهمیه ی زمینِ فرزندآوری» «اختصاص سهمیه ی خودرو فرزندآوری» و الی آخر.
پرسش و نقیضه ی ساده ی ما این است: مگر موضوع پوشش زنان و دختران ما چیزی در مایه های دندان و کبد و ارتوپدی است که لازم باشد برای آن کلینیک افتتاح شود؟
چرا آدم های ناوارد و ناشی به این راحتی مصدر امور می شوند و فرصت و تریبون می یابند تا دوغ و دوشاب را درهم آمیزند؟
درهم آمیختن اهمیت حیاتی مفاهیمی همچون «عین» و «ذهن» از آن شاهکاری شگرفی است که تنها به ذهن کارگزاران و حکمرانان نشسته بر رانت نفت و منابع طبیعی خطور می کند.
یکی از دوستان طنز تلخی برایم تعریف کرد. یک خانم پزشک عمومی که مانند صدها پزشک دیگر کار طباطبت را رها کرده و کلینیک زیبایی راه انداخته آپارتمان بزرگی را برای کار خود اجاره کرده و جمعی از همکاران او برایش گل و شیرینی آورده اند و جمله ی غالب آنان چنین چیزی بوده است: «مبارکه خانم دکتر. ایشالا پرمریض باشه!» نمی دانم آیا به صاحبان کلینیک ترکِ بی حجابی چه بگوییم و چه دعایی بکنیم؟ بگوییم: «چرخش براتون بچرخه؟» نه… به نظر می رسد عبارت مناسبی نباشد مگر این که در آینده این کلینیک واحد سیار هم داشته باشد!
فکرش را بکنید: ما در این کشور نهادی داریم به نام « ستاد امر به معروف و نهی از منکر». (فعلا گزینه ی اتومات ذهنت را خاموش کن و کاری به باغ ازگل و این چیزها نداشته باش). آن ستاد اداره ای دارد به نام «زنان و خانواده». آن خانم رییس اعلام می کند: « بر اساس مراجعات مکرر از سوی خانواده ها و بانوان و دختران تهرانی» موضوع تاثیر «فشارهای محیطی و سایر عوامل منجر به بی حجابی» درخواست هایی مطرح شده و این نهاد زحمتکش و ژرف بین نیز « پس از بررسی های تخصصی و جلسات کارشناسی به عمل آمده» تصمیم گرفته «اولین کلینیک تخصصی مشاوره و حمایت از بازگشت به حجاب» را در تهران راه اندازی کند!
این خانم کوشا و اهل ابداع و احداث در سخنان خود از الفاظ و ترکیبات دیگری نیز استفاده کرده که برخی از آنها عبارتند از: «نقشه جامع راهبردی زیست بوم غیرت حیا عفت حجاب» «رویکرد فرهنگی نوین» «ارائه خدمات روان شناختی مشاوره ای و مددکاری».
در حوزه ی راهکارها نیز به این موضوعات اشاره کرده: مشاوره های فردی دوره های آموزشی با حضور اساتید مجرب در زمینه فلسفه و ارزش های حجاب جلسات مشاوره و حمایت روان شناختی به صورت کاملا محرمانه با جلسات گروهی کارگاه های مهارت آموزی در حوزه خودشناسی تقویت هویت انسانی و مدیریت فشارهای اجتماعی و ارائه آگاهی و پشتیبانی فکری.
تمام اتفاقات بالا در حالی روی داده که اولا به اعتراف خود مسئولین بیش از پنجاه نهاد و سازمان مختلف دولتی و حاکمیتی مستقیم یا غیرمستقیم متولی موضوع حجاب است. دوم این که اساسا موضوع پوشش زنان یک مساله ی پزشکی و طبی نیست که نیازمند کلینیک باشد! علاوه بر آن پنجاه نهاد خود فرد نهاد خانواده مدرسه مسجد رسانه جامعه ودانشگاه همگی در تعیین مسیر زیست و انتخاب آدمها برای سبک زندگی اثرگذار و تعیین کننده هستند و این وسط مشخص نیست چرا نیاز به احداث یک نهاد جدید پیدا شده!
ما در شرایطی در ایران شاهد صدور این نسخه های سرشار از نبوغ هستیم که دونالد ترامپ تصمیم گرفته در کابینه ی جدید خود یک اداره ی عالی یا حتی یک وزارتخانه به نام «وزارت کارآیی دولت» (Department of Government Efficiency) راه بیاندازد و مسئولیت آن را بسپارد به ایلان ماسک و ویوک راماسوامی.
دقت کنیم! آمریکایی که همچنان قدرت اول اقتصادی و نظامی جهان است به این واقعیت پی برده که در برخی از تصمیمات اقدامات و فعالیت ادارات و نهادهای دولتی این کشور چیزی به نام ضعف و «ناکارآمدی» وجود دراد و این مشکل باید حل شود.
اگر مفهوم مهم «کارآمدی» (Efficiency) را در کنار مفاهیم دیگری همچون «بهره وری» (Productivity) و «اثربخشی» (Efficiency) در طول هم تجسم کنیم می توانیم یک بار دیگر این واقعیت تلخ را به یاد بیاوریم که متاسفانه در نظام حکمرانی ما بدیهی ترین ویژگی ها و صفات «حکمرانی خوب» (Good governance) قابل مشاهده نیست و بسیاری از تصمیمات اهدافف برنامه ها پروژه ها نهادها ادارات و مجموعه ها فرسنگ ها از این مفاهیم حیاتی دور هستند.
311311