نیروی انسانی پرستاری یکی از ارکان اصلی نظام سلامت هر کشور به شمار می رود و در ارتقای کیفیت خدمات بهداشتی و درمانی و ارائه مطلوب خدمات درمانی به بیماران به ویژه در بخش های بستری نقش کلیدی دارد.
چند سالی است که کمبود نیروی پرستاری در کشور به یکی از چالش های جدی نظام سلامت تبدیل شده که پیامد های ناگواری بر سلامت عمومی جامعه و کیفیت خدمات درمانی دارد.
وضعیت وخیم نیروی پرستاری در ایران
براساس گزارش های موجود تعداد پرستاران فعال در ایران حدود ۲۵۰ هزار نفر برآورد می شود. با این حال نسبت پرستار به تخت بیمارستانی در کشور ما بسیار پایین تر از استاندارد های جهانی است. به طوری که این نسبت به طور میانگین ۰.۹۵ پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است در حالی که این شاخص در کشور های توسعه یافته معمولاً بالای ۵ پرستار به ازای هر تخت است.
شاخص پرستار به تخت در بسیاری از استان های کشور حتی به یک پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی هم نمی رسد!
این شاخص در برخی از استان های مرزی به دلیل معضل مهاجرت پرستاران فاجعه بار است. برای مثال گچ کوبان؛ رئیس هیئت مدیره نظام پرستاری اهواز درباره شاخص های نیروی پرستاری به مجله سلامتی ایران می گوید: در حال حاضر در کل کشور با یک مسئله بغرنج در تأمین نیروی انسانی مواجه هستیم؛ یک زمانی نسبت پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی در استان خوزستان ۰.۶۳ بود اما الان در حال کاهش به ۰.۵ یعنی کمتر از یک پرستار به ازای هر تخت بیمارستانی است. علاوه بر وجود مشکل در تأمین نیرو یکی از معضلاتی که در استان خوزستان با آن مواجه هستیم موضوع مهاجرت نیرو های پرستاری به خارج از کشور است و کشور های حاشیه خلیج فارس بدون هیچ گونه سختی و صرفاً با یک آزمون به راحتی پرستاران ما را که زبان عربی بلد هستند جذب می کنند! در کشوری مانند عمان حقوقی که به پرستاران ایرانی پیشنهاد می کنند نزدیک به ۱۰ برابر حقوقی است که پرستاران داخل کشور دریافت می کنند علاوه بر آن مسکن مناسب و رفاهیات دیگر را نیز در اختیار آنها قرار می دهند.
چه میزان کمبود پرستار داریم؟
وزارت بهداشت و سازمان نظام پرستاری بار ها اعلام کرده اند که براساس برآورد ها برای پوشش نیاز های فعلی بیمارستان ها و مراکز بهداشتی حداقل به ۱۰۰ هزار پرستار دیگر نیاز است. کمبود این تعداد نیروی انسانی باعث فشار مضاعف بر روی پرستاران موجود شده و منجر به خستگی شغلی کاهش کیفیت خدمات و افزایش نرخ خطای پزشکی می شود.
چرا پرستار کم داریم؟
بازنشستگی
ابوطالبی؛ عضو شورای عالی نظام پرستاری بازنشستگی و در نظر نگرفتن نیرو های جایگزین برای بازنشستگان را از دلایل کمبود پرستار عنوان و اظهار می کند: سالانه ۶۰۰۰ پرستار در کشور ما بازنشسته می شوند و نتیجه آن کمبود شدید نیروی پرستاری در بخش های بیمارستانی است.
وی می افزاید: قرار بود در برنامه چهارم و پنجم توسعه سالانه ۱۰ هزار پرستار استخدام شوند که این اتفاق نیفتاد و مقرر شده بود که در پایان برنامه ششم توسعه نسبت پرستار به تخت ۲.۵ نفر باشد اما این اتفاق نیز نیفتاد.
درخواست سالانه ۲۰۰۰ پرستار برای خروج از کشور
یکی دیگر از معضلاتی که منجر به کاهش شدید نیروی انسانی در حوزه پرستاری شده شکل گرفتن پدیده مهاجرت است. برخی پرستاران به دلیل نداشتن امنیت شغلی و برخی دیگر به دلیل درآمد های پایین و فشار کاری بالای ناشی از کمبود پرستار در کشور و در عین حال تبلیغاتی که در بسیاری از کشور ها برای جذب آنها می شود به فکر مهاجرت می افتند.
نجاتیان؛ رئیس سازمان نظام پرستاری درباره آمار مهاجرت پرستاران می گوید: الان در سازمان نظام پرستاری ۲ هزار گواهی گوداستندینگ (گواهی صلاحیت حرفه ای برای مهاجرت) برای پرستارانی صادر می کنیم که بهترین پرستاران کشور هستند.
افتتاح تخت های جدید
یکی دیگر از مسائلی که به کمبود شدید پرستار در کشور دامن زده عدم تناسب بین استخدام نیرو های انسانی و افتتاح تخت های بیمارستانی جدید است. تنها در دولت گذشته بیش از ۱۶ هزار تخت بیمارستانی جدید افتتاح شد در حالی که فکری به حال تأمین پرستار برای این تخت ها نشده بود و مجوزی که وزارت بهداشت برای استخدام نیرو ها از سازمان امور اداری و استخدامی دریافت کرده بود تنها محدود به ۲۵ هزار نفر آن هم نه صرفاً در حوزه پرستاری بلکه در همه رشته های علوم پزشکی بود.
ترک خدمت نیرو های پرستاری
پرستاران به دلیل کمبود نیرو مجبور به انجام کار های بیشتر از حد معمول هستند. این فشار کاری نه تن ها بر کیفیت خدمات تأثیر منفی می گذارد بلکه باعث خستگی و استرس در پرستاران می شود. در بسیاری از موارد پرستاران مجبور به انجام شیفت های طولانی و کار در شرایط غیرمعمول می شوند و به دلیل کمبود نیرو اضافه کاری های اجباری به آنها تحمیل می شود.
نجاتیان در این باره نیز می گوید: پرستاران به طور متوسط ۲۵ هزار تومان بابت هر ساعت اضافه کار دریافت می کنند در عین حال متحمل شیفت های سنگین و اضافه کار اجباری هم می شوند به طوری که به پرستاران بعد از کامل شدن شیفت ۸۰ ساعت اضافه کار اجباری داده می شود؛ این زحمات زیاد و در عین حال پرداختی کم باعث نارضایتی پرستار شده است.
این نارضایتی باعث شده تا میزان ترک خدمت و استعفای پرستاران نیز افزایش یابد.
عباس عبادی؛ معاون پرستاری وزارت بهداشت در این باره می گوید: در سال ۱۴۰۲ تعداد مهاجرت پرستاران به ۵۸۷ مورد رسیده در حالی که ۱۵۹۰ نفر ترک خدمت کرده و ۴۵۶ نفر استعفا کرده اند بنابراین بیش از اینکه دغدغه مهاجرت داشته باشیم نگران ترک خدمت و استعفای پرستاران هستیم.
خطرات کمبود شدید نیروی پرستاری در بیمارستان ها
کمبود نیروی پرستاری به طور مستقیم بر کیفیت خدمات بهداشتی تأثیر می گذارد. در مواردی عدم توانایی پرستاران در ارائه خدمات مناسب به بیماران می تواند منجر به عوارض جانبی و حتی مرگ بیماران شود. بیماران ممکن است به دلیل کمبود زمان و توجه کافی دچار عفونت های بیمارستانی و دیگر عوارض شوند.
بر اساس مطالعات کمبود پرستار در بیمارستان ها با افزایش خطا های پزشکی رابطه مستقیم دارد. پرستاران شاغل در شرایط استرس زا و با بار کاری زیاد احتمال بیشتری برای ارتکاب اشتباهات دارند. این موضوع نه تن ها به بیمار آسیب می زند بلکه می تواند به پرستار نیز فشار روحی و عاطفی وارد کند.
کمبود نیروی انسانی در حوزه پرستاری می تواند به افزایش هزینه های درمان منجر شود. افزایش طول مدت بستری بیماران به دلیل عدم مراقبت کافی هزینه های بیمارستان را بالا می برد و در نهایت به بار مالی بر دوش نظام سلامت کشور اضافه می کند.
اولتیماتوم ۲ ماهه پرستاران به دولت
سه سال پیش بود که بالاخره و پس از ۱۴ سال پس از تأکید مقام معظم رهبری بر لزوم تأمین معیشت و بهبود وضعیت پرستاران قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری به اجرا درآمد. قانونی که در ابتدای کار هدف آن افزایش رضایتمندی پرستاران از وضعیت درآمدی شان بود اما اکنون به دلیل اجرای ناقص و نادرست به موضوع اعتراض پرستاران بدل شده است.
طبق این قانون قرار بود درآمد هر پرستار براساس بسته های خدمتی تعریف شده متناسب با میزان عملکردش باشد اما اجرای سلیقه ای این قانون در دانشگاه های علوم پزشکی و همچنین تأخیر بسیار شدید در پرداخت مطالبات پرستاران از محل اجرای این قانون که در برخی استان ها به بیش از یک سال نیز رسیده باعث شد مبلغ چندانی به حقوق پرستاران اضافه نشود و همین موضوع سبب شد که پس از چندماه اعتراضاتی نیز در درون جامعه پرستاری در چندین شهر کشور را شاهد باشیم.
مشکل پرستاران به همین موارد ختم نمی شود نجاتیان درباره مشکلات پرستاران می گوید: علی رغم اینکه مجلس در قانون شغل پرستاری را سخت و زیان آور توصیف کرده و قانون بازنشستگی مشاغل سخت بازنشستگی را پس از ۲۵ سال خدمت تعیین کرده است اما هیچ یک از پرستاران بخش دولتی هنوز از این مزایا برخوردار نیستند.
وی می افزاید: بحث مالیات پلکانی نیز باعث شده پرستارانی که امروز در دو بیمارستان مشغول به کار هستند ۸ تا ۹ میلیون تومان مالیات پرداخت کنند که مبلغ بسیار قابل توجهی است. مجلس سال گذشته ترمیم حقوق را برای کارکنان وزارت بهداشت پیش بینی کرد اما این ترمیم در حکم پرستاران وارد نشد. از سوی دیگر محل تأمین آن از محل بودجه های عمومی و درآمد اختصاصی بود در حالی که بیمارستان ها نمی توانند این مبالغ را پرداخت کنند.
مسائلی نظیر برقراری صحیح فوق العاده خاص پرستاری استخدام نیرو های شرکتی و نیرو های طرحی شاغل در ایام کرونا رفع مشکل اضافه کاری های اجباری و افزایش مبلغ ساعات اضافه کاری کاهش تأخیر بیمه ها و بیمارستان ها در پرداخت مطالبات مربوط به قانون تعرفه گذاری خدمات پرستاری و … نیز از دیگر مطالباتی است که پرستاران از وزارت بهداشت و نهاد های متولی دارند.
رئیس سازمان نظام پرستاری از ضرب الاجل پرستاران به دولت و مجلس برای رفع دغدغه ها سخن گفت و افزود: در دو ماه گذشته شورای امنیت کشور رئیس کمیسیون بهداشت وزیر بهداشت و سازمان نظام پرستاری به موضوع مطالبات پرستاران ورود کردند و سازمان نظام پرستاری در سفر های استانی خود به پرستاران وعده داد که تا روز پرستار این نگرانی ها را پیگیری کند اما به مسئولان هشدار می دهیم که باید پاسخی قانع کننده ظرف ۱.۵ تا ۲ ماه آینده که همزمان با روز پرستار است به جامعه پرستاری ارائه کنیم.
وی هشدار داد: باید تا روز پرستار که زمان زیادی نیز باقی نمانده هر چه زودتر حداقل دو یا سه مشکل مهم پرستاران را حل کنیم در غیر این صورت نظام سلامت با چالش بزرگی مواجه می شود.
بعد از شکل گیری اعتراضاتی که در برخی از موارد منجر به عدم حضور پرستاران در بخش های بیمارستانی شد وزارت بهداشت برای پرداخت معوقات مبلغی معادل ۷ هزار میلیارد تومان در نظر گرفت که به گفته سازمان نظام پرستاری تنها بخشی از آن محقق شده است. حال باید منتظر ماند و دید که وزارت بهداشت دولت چهاردهم برای به دست آوردن دل پرستاران تا روز پرستار چه اقدامی انجام می دهد.
باید توجه داشت که واریز مبالغ علی الحساب و پرداخت مطالبات و معوقات اگرچه لازمند اما مسکن های موقتی برای رفع مشکلات روز پرستاران هستند و باید برای جامعه پرستاری کشور راه حلی اساسی پیدا کرد تا در آینده نظام سلامت از حضور این نیرو های ارزشمند خالی نشود.